Ολγα: τα μονοπάτια της Άνδρος
Δεκαπέντε περίπου χρόνια πριν, στις συναντήσεις του Δικτύου Αιγαίου που γίνονταν κάθε δυο-τρεις μήνες, κάθε φορά σε άλλο νησί, έβλεπα συχνά ομάδες ξένων περιπατητών από τη Γερμανία, Γαλλία, Αγγλία, Αυστραλία με ξένους οδηγούς που περπατούσαν στα μονοπάτια και αναρωτιόμουνα γιατί δεν υπάρχουν Έλληνες που να κάνουν αυτή τη δουλειά. Άνθρωποι κάθε ηλικίας που χαίρονταν τη φύση στη Σάμο, στην Τήνο, στην Πάρο. Όταν αργότερα διάβασα το προσωπικό ημερολόγιο ενός καθηγητή της Μέσης Εκπαίδευσης που έζησε στις αρχές του 20ου αιώνα στη Σάμο και τη Σύρο, και περπατούσε μαζί με τους φίλους του στα ίδια μονοπάτια τα οποία και κατέγραφε, η απορία μου μεγάλωσε. Γιατί οι Έλληνες δεν περπατάνε πια; Πριν λίγο καιρό συνάντησα την Όλγα Καραγιάννη, μια νέα γυναίκα, παθιασμένη με το περπάτημα και τα μονοπάτια στα οποία έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της ζωής της. Σας μεταφέρω τη συζήτηση που είχαμε στους Κατακαλαίους της Άνδρου.
Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με τα μονοπάτια;
Όλγα: Μετακομίζοντας στο νησί η πιο ευχάριστη δραστηριότητα για μένα ήταν το περπάτημα κι ήταν κι ένας τρόπος να μυηθώ στο μέρος καλύτερα. Άρχισα να περπατάω πολύ, να εξερευνώ γύρω γύρω την περιοχή, μετά πιο μακριά, μετά πιο μακριά, να εξερευνώ και να βλέπω τι υπάρχει γύρω. Και σαν μετακίνηση, για να συνδυαστώ με τον Αλέξανδρο, πήγαινα με τα πόδια κάπου, μπορεί να πήγαινα για μπάνιο, με έπαιρνε από κάπου, δεν ξέρω πώς, ήρθε φυσικά χωρίς να το σκεφτώ. Με βοηθούσε πολύ γιατί τότε έκανα και την έρευνα για το διδακτορικό, έκανα διάφορες δουλειές και με βοηθούσε πολύ στη σκέψη μου, γενικά μου έφερνε το περπάτημα πολύ δημιουργικά πράγματα, συν το κομμάτι της εξερεύνησης. Αυτά τα δυο νομίζω είναι.
Σκεφτόμουνα τους ανθρώπους που είχαν περπατήσει πριν, εντυπωσιαζόμουνα από αυτά που έβλεπα, τα φυτά, τα ζώα, νομίζω ότι ανακάλυψα ένα άλλο νησί περπατώντας. Κι ήταν μια καταπληκτική εμπειρία και νομίζω ότι αυτό είναι που με κρατάει έκτοτε σ’ αυτή τη διαδικασία. Αυτή η διαδικασία της ανακάλυψης, ότι ζω τόσα χρόνια εδώ πέρα και περπατώ και βλέπω συνεχώς καινούργια πράγματα. Είναι απίστευτο αυτό.
Αλέξανδρος: Ήτανε και η προσπάθεια που κάνατε με τον Σπέη για την προφορική ιστορία που βοήθησε πολύ. Ήταν μια περίοδος που πηγαίνατε και κάνατε συνεντεύξεις, προσπαθούσατε να συνδέσετε τα μέρη με τις διαδρομές και αυτό νομίζω σου ‘δωσε μια ακόμη διάσταση σ’ όλα αυτά που είπες.
Όλγα: Εγώ νομίζω πως έγινε κάπως ανάποδα. Δηλαδή για μένα ήταν το περπάτημα ένα πράγμα και η ανακάλυψη, το ότι γνώρισα το Γιώργο, το ότι μπήκαμε στη διαδικασία να πάρουμε τις συνεντεύξεις μαζί ήταν ένα άλλο πράγμα και γεφυρώθηκαν αυτά τα δύο, δεν έφερε το ένα το άλλο, απλά συναντήθηκαν. Είναι πολύ σημαντικό κομμάτι της προσπάθειας η καταγραφή της προφορικής ιστορίας.
Η Άνδρος γενικά, νομίζω, δεν σου δίνεται εύκολα. Αν δεν περπατήσεις δεν έχεις καταλάβει σχεδόν τίποτα, επειδή είναι τόσο έντονο το ανάγλυφο έχω μια αίσθηση πάντα ότι αυτό το νησί δεν το κατακτάς με τη ματιά σου, με τίποτα, είμαι τόσα χρόνια, κάθε βδομάδα βλέπω καινούργια πράγματα, ας πούμε την προηγούμενη βδομάδα είχαμε πάει σ’ έναν καθαρισμό κι ανακάλυψα ένα άλλο μονοπάτι, αυτό είναι τεράστια χαρά για μένα, να βρίσκω κρυμμένα ίχνη και μονοπάτια που πολλοί άνθρωποι δεν τα θυμούνται καν, γιατί ρωτάω τους ντόπιους, ξέρεις πηγαίνω στα χωριά στους συλλόγους και λέω πείτε μου στην περιοχή σας ποια είναι τα παλιά μονοπάτια κλπ Πολύς κόσμος έχει βοηθήσει αλλά έχω ανακαλύψει κάποιες διαδρομές που είναι τελείως ξεχασμένες, κανείς δεν μου τις έχει αναφέρει δηλαδή. Αυτό είναι συγκλονιστικό.
Η Άνδρος έχει 84 οικισμούς ακόμα εν ζωή, όταν λέμε οικισμούς ακόμα και πολύ μικρούς, συστάδες σπιτιών, γειτονιές και θεωρητικά όλο αυτό πρέπει να ήταν ένα δίκτυο μονοπατιών που συνέδεε τους οικισμούς με διάφορους τόπους λατρείας, εμπορικοί δρόμοι με τα λιμάνια, με τις εκκλησίες, με αγροτικές δραστηριότητες με τα κτήματα. Αρκετοί δρόμοι του σύγχρονου οδικού δικτύου είναι πάνω σε παλιά μονοπάτια, σε παλιούς δρόμους, όπως λένε εδώ, και όχι μονοπάτια, πολλοί με έχουν διορθώσει, αυτό δεν ήταν μονοπάτι,μου λένε, αυτό ήταν ο δρόμος, γιατί ήταν λιθόκτιστο, ενώ τα μονοπάτια ήταν γιδόστρατα.
Υπάρχει πρόβλημα με το καθεστώς των μονοπατιών; Σε άλλα νησιά κάποιοι τα δηλώνουν στο κτηματολόγιο σαν ιδιόκτητα, σαν μέρος των κτημάτων τους.
Όλγα: Στην Άνδρο δεν υπάρχει κτηματολόγιο. Δεν έχω συναντήσει μονοπάτι το οποίο να νιώσω ότι είναι φραγμένο, κατοχυρωμένο σε κάποιον ιδιώτη. Αυτό που βλέπεις συχνά είναι πόρτες για τα ζώα. Εδώ έχει γίνει μια διαδικασία από το επαρχείο στην προσπάθειά του να νομιμοποιήσει εκ των υστέρων κάποιους δρόμους που είχαν ανοιχτεί, έκανε, λοιπόν, μια καταγραφή όλων των παλιών μονοπατιών επειδή για κάποια περίοδο η υποθηκοφύλακας δε μετέγραφε τα συμβόλαια αν τα μονοπάτια που εφάπτονταν σε κάποιες ιδιοκτησίες δεν ήταν χαρακτηρισμένα δρόμοι . Μπήκε λοιπόν το επαρχείο στη διαδικασία να χαρτογραφήσει όλους τους δρόμους για να διευκολύνει τις μεταβιβάσεις των ακινήτων. Νομίζω ότι εδώ δεν υπάρχει τόσο πολύ το πρόβλημα καταπατήσεων ή διεκδίκησης των παλιών δρόμων, αυτό όμως που συναντάς συχνά είναι το κλείσιμο για τα ζώα, κι επειδή πολύς κόσμος δεν τα χρησιμοποιεί πια τα μονοπάτια συχνά τα κλείνουν με κλαδιά και συ για να περάσεις θα πρέπει να απομακρύνεις τα κλαδιά, να σκαρφαλώσεις ή να μπεις από το πλάι.
Πώς άλλαξε η ζωή σου όταν ήρθες στην Άνδρο;
Όλγα: Κατ΄αρχήν ξύπνησε μέσα μου μια διάθεση ενεργού πολίτη με το που μετακόμισα στο νησί. Όσο ζούσα στην Αθήνα δεν είχα χρόνο, η πόλη με κατάπινε, ενώ στο μικρό τόπο αμέσως είχα την ευκαιρία να συμμετέχω στα πράγματα και η συμμετοχή να κάνει και μια διαφορά, νιώθεις ότι αυτό που κάνεις έχει και κάποιο αποτέλεσμα κι έτσι εθελοντικά ασχολήθηκα μόλις ήρθα στο νησί με τη λέσχη την κινηματογραφική. Μετά από πέντε χρόνια φτιάξαμε το σύλλογο εθελοντών δασοπυροσβεστών ενώ τα μονοπάτια ήταν κάτι πιο πολύ προσωπικό μου, επειδή περπάταγα, επειδή μου άρεσε κι επειδή έρχομαι από σπουδές τουρισμού, – έκανα το μεταπτυχιακό μου και τώρα τελειώνω το διδακτορικό μου στο θέμα του τουρισμού-και βέβαια με τις απόψεις για εναλλακτικές μορφές τουρισμού, πώς θα γιατρέψουμε όλα τα αρνητικά του μαζικού τουρισμού κλπ. Εντάξει, αυτό ήτανε πάντα μια θεωρητική γνώση που παίρναμε, πάντα κοιτούσαμε παραδείγματα άλλων περιοχών και άλλων χωρών αλλά έμενε πάντα σαν μια ευχή και κάτι θεωρητικό για μένα. Ζώντας εδώ και επειδή περπατούσα και επειδή έρχομαι από αυτό το χώρο σπουδών οραματίστηκα, αναρωτήθηκα, μπορεί να γίνει; Η Άνδρος προσφέρεται, έχει μονοπάτια, έχει φύση ακόμα απείραχτη, είναι ένα μεγάλο νησί, όσες καταστροφές κι αν έχει βιώσει το έχει το υλικό για να κινηθεί προς αυτή την κατεύθυνση. Κι έτσι οραματίστηκα κάτι ευρύτερο, ότι θα μπορούσε με αφορμή τα μονοπάτια κάτι να γίνει το οποίο να μπλέξει τους ανθρώπους και να έχει κάποιο αποτέλεσμα για τον τόπο κι έτσι να διατηρούνται τα πράγματα όχι να καταστρέφονται και οι άνθρωποι να εκτιμήσουν αυτό που έχουν, γιατί αυτό που αισθάνομαι σε μεγάλο βαθμό είναι ότι οι άνθρωποι δεν εκτιμούν το νησί τους, το εκτιμούν μέσα από τα μάτια των άλλων. Όταν έρχεται ένας άλλος και λέει “α, τι καταπληκτικά τα μονοπάτια, τι καταπληκτική η φύση” το αντιλαμβάνονται. Οι ίδιοι από μόνοι τους όχι. Οπότε κάπως έτσι ξεκίνησε για μένα ένα στοίχημα κατά κάποιον τρόπο. Μπορεί αυτή η θεωρητική γνώση που παίρνω εγώ να εφαρμοστεί; Πάντα μ’ ενοχλούσε, και στο πανεπιστήμιο που ήμουνα, που έβλεπα αυτή την απόσταση του ακαδημαϊκού χώρου από την κοινωνία, αυτό ήταν κάτι που μ’ ενοχλούσε πάντα. Ακούγαμε ωραία πράγματα, μαθαίναμε ωραία πράγματα και εγώ βιώνοντας την πραγματικότητα σ’ ένα μικρό τόπο έβλεπα πόσο απέχει το ένα από το άλλο κι έλεγα “μα γιατί δεν υπάρχει μια γέφυρα μεταξύ των δύο, γιατί δεν μπορούν αυτά τα καταπληκτικά πράγματα που διαβάζουμε και μαθαίνουμε να ‘ρθούν να συναντήσουνε τη βάση”. Εκεί είναι η δική μου ψυχή κατά κάποιον τρόπο. Πώς μπορεί αυτό το πράγμα να γεφυρωθεί.
Όμως ο οικονομικός προσανατολισμός σήμερα στρέφεται προς τη διαρκή και άνευ όρων ανάπτυξη. Τι ελπίδες υπάρχουν στη χώρα μας για εναλλακτικό τουρισμό;
Όλγα: Το ξέρω ότι όλη η οικονομία είναι στραμμένη στη διαρκή ανάπτυξη. Υπάρχουν όμως και σχολές που πρεσβεύουν άλλα πράγματα. Υπάρχουν τα οικολογικά οικονομικά που μιλάνε για μηδενική μεγέθυνση, πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση, είναι πολύ κοντά σ’ αυτά που υποστηρίζει ο Γιώργος Καλλής για την αποανάπτυξη. Εγώ διαβάζοντας τα δύο πρώτα χρόνια για τη βιωσιμότητα, κι έχει χυθεί άπειρο μελάνι γι’ αυτή τη λέξη, βρήκα πραγματικούς θησαυρούς και ανθρώπους, κι αυτό είναι το καταπληκτικό ότι έβρισκα πολύ ωραίες ιδέες, πολύ ενδιαφέρουσες απόψεις οι οποίες όμως μένουνε στα βιβλία και στις βιβλιοθήκες και λέω μπορεί να γίνει κάτι; Εγώ τάσσω τον εαυτό μου σ’ αυτή τη γέφυρα, εκεί είναι η ψυχή μου εμένα. Αυτά τα καταπληκτικά που διαβάζω κι αυτή η πραγματικότητα που ζω, που απέχει έτη φωτός, μπορώ να κάνω κάτι να την φέρω λίγο πιο κοντά;
Όμως υπάρχει αυτή η πληροφορία. Υπάρχει και στον ακαδημαϊκό χώρο. Αυτό με δαιμονίζει. Εγώ κάθε χρόνο παρουσιάζοντας τη δουλειά μου για το διδακτορικό μου, -κάθε χρόνο παρουσιάζουμε μια πρόοδο-, έβλεπα στο ακροατήριο καθηγητές από τα διάφορα τμήματα κι επειδή τυχαίνει στο τμήμα τουρισμού να συμμετέχουνε επιστήμονες από διαφορετικούς χώρους ανθρωπολογία, κοινωνιολογία, περιβάλλον, οικονομικά, έβλεπες αυτές τις διαφορετικές απόψεις, οι οικονομολόγοι τα δικά τους, οι περιβαλλοντολόγοι τα δικά τους, οι ανθρωπολόγοι τα δικά τους, κι έλεγα “ωραία, εμάς μας μαθαίνουν εδώ τι ωραία που είναι η διεπιστημονική προσέγγιση, που είναι και της μόδας ο όρος, αλλά στην πράξη τι γίνεται”, ο ένας ήθελε να φάει τον άλλο. Αλλά έχουνε γραφτεί πράγματα πολύ ενδιαφέροντα τα οποία εμπνέουν, εμένα αυτά με ενέπνευσαν και λέω αξίζει κανείς να προσπαθήσει γι’ αυτά πράγματα τα οποία μπορεί να είναι ακόμα θεωρητικά αλλά σου βάζουνε το σπίρτο αν θες να κάνεις κάτι, κι εμένα προσωπικά μου το βάλανε. Και δεν είναι και τόσο καινοτόμο πια να θέλεις να προσελκύσεις πεζοπορικό τουρισμό. Νομίζω ότι τα πράγματα έχουν ωριμάσει αρκετά γι’ αυτό.
Έχω σκεφτεί πολλά πράγματα για τα μονοπάτια. Έχω σκεφτεί ότι αυτές οι παλιές χαράξεις που ήταν οι χωροταξία της εποχής βασισμένη στην ιστορία της εποχής και στα δεδομένα της έχουν να δώσουν απίστευτη πληροφορία στο σύγχρονο άνθρωπο για τα νερά, για τις φωτιές. Όταν ξεκινήσαμε το σύλλογο δασοπυρόσβεσης, λέω τι να κάνω, να κάνω μια καταγραφή όλων των σημείων νερού, η Άνδρος έχει ένα καταπληκτικό σύστημα άρδευσης απ’ άκρη σ’ άκρη με τις χαβούζες που τροφοδοτούνται απ’ τα βουνά και με τα πέτρινα κανάλια που οδηγούνε σε άλλες χαβούζες, σε ιδιοκτησίες που υπάρχουν δικαιώματα νερού, όπου οι άνθρωποι μοιράζονται το νερό, υπάρχει τέτοια πληροφορία, τόση γνώση μέσα εκεί που μπορεί κανείς να κάνει απίστευτα πράγματα.
Πώς συνδέεις τα μονοπάτια με την κοινωνική ζωή και την ιστορία του τόπου;
Όλγα: Με το Γιώργο το Σπέη, και σ’ αυτόν οφείλω αυτό το πράγμα, κάναμε καταγραφή και συνεντεύξεις για θέματα που τον ενδιέφεραν. Μύθοι και θρύλοι, παλιές ασχολίες των ανθρώπων μελισσοκομία, κεραμοποιία, και γύρω απ΄αυτά έπαιρνε συνεντεύξεις. Μπήκα και γω στη διαδικασία μαζί του και ξεκινήσαμε πιλοτικά απ’ αυτή την κοιλάδα εδώ. Κάθε κοιλάδα είναι μια αγκαλιά που έχει τα μυστικά της. Κάθε αγκαλιά φυσική έχει τη δική της ιστορία και μέσα εκεί και διαφορετικές ιστορίες. Ένα φοβερό παράδειγμα είναι οι Στενιές και τα Αποίκια. Τα Αποίκια είχαν τουρισμό από τα τέλη του 1800 μέχρι και το μεσοπόλεμο, ίσως και μετά τον πόλεμο για λίγο, ερχόντουσαν όλοι όσοι είχαν πέτρες στα νεφρά για το νερό της Σάριζας, και παρακάτω στις Στενιές, που ήταν ναυτικό χωριό, υπήρχε φοβερή ξενοφοβία. Έτσι και περνούσε κάποιος από άλλο χωριόμέσα απ’ τις Στενιές τον πετροβολούσαν. Κι όλα αυτά μέσα στην ίδια κοιλάδα, το ένα χωριό είχε τουρισμό και από το άλλο δεν τολμούσες να περάσεις. Τα ίδια μονοπάτια τους συνέδεαν κι όμως τι διαφορά υπήρχε.
Υπάρχουν πολλά που μας έχουν πει, ότι οι Στενιώτες είναι απόγονοι των πειρατών και τους λένε μαυρογόνατους, και τους λένε Αβησσυνέζους. Και οι Αποικιανοί υποτίθεται ότι ήταν αρχοντοχώρι, γαιοκτήμονες, ο Πολέμης πουέχει κάνει την ιστορία της Άνδρου λέει ότι ήταν από τα χωριά που ζούσαν οι άρχοντες.Βέβαια και η Αρβανιτιά είναι πολύ κοντά. Εμείς εδώ στα όρια της Αρβανιτιάς είμαστε. Από τη Βουρκωτή και πέρα είναι αρβανίτικη περιοχή και μετά βεβαίως ανακατέματα. Με τον Σπέη κάναμε συνεντεύξεις και εγώ συνέχισα, πήρα μια επιμόρφωση στην Αθήνα, από την ομάδα προφορικής ιστορίας της Κυψέλης, παρακολούθησα ένα σεμινάριο, με σκοπό να συνεχίσω να το κάνω αυτό πιο εντατικά. Για μένα αυτό έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον. Η σύνδεση της προφορικής ιστορίας με τα μονοπάτια.Εμείς ξεκινήσαμε έτσι: να καταγράψουμε την προφορική ιστορία, τις ιδιαιτερότητες του κάθε μέρους εδώ στο νησί και να φτιάξουμε δημιουργικά κάποιες ξεναγήσεις οι οποίες να προσφέρονται στον κόσμο. Στην πορεία δεν ξέρω πώς τα φέρνει πάντα και ασχολούμαι με λάτρα. Ο καθαρισμός των μονοπατιών και οι σημάνσεις είναι λάτρα. Έρχεται κόσμος και θέλει να περπατήσει. Κάνουμε εθελοντικούς καθαρισμούς αλλά δεν φτάνει αυτό. Τι να πρωτοκαθαρίσεις σ’ ένα νησί που βρέχει πολύ και η βλάστηση ξεπετάγεται κάθε χρόνο τρανή. Βαρεθήκαμε τόσα χρόνια να λέμε στο Δήμο, στην Περιφέρεια και να μας λένε ότι δεν υπάρχουν λεφτά, δεν υπάρχει το ένα, δεν υπάρχει το άλλο.
Ποια είναι η εμπορική διάσταση του επιχειρήματος;
Όλγα: Αντιλαμβάνομαι ότι αυτό πρέπει να έχει και μια εμπορική διάσταση.Υπάρχει πλέον και ένα ενδιαφέρον από τους επαγγελματίες του τουρισμού. Έτυχε να με καλέσουνε για ένα σεμινάριο στη Νάξο.Ο Δήμος Νάξου που είναι δραστήριος στην τουριστική ανάπτυξη έχει ένα σύμβουλο στα θέματα του τουρισμού, Κούτελας νομίζω λέγεται, αυτός λοιπόν είπε στο Δήμο Νάξου:”αν θέλετε να προσελκύσετε περιπατητικό τουρισμό, πρέπει να δείτε το θέμα της πιστοποίησης των μονοπατιών”. Πράγματι, καλέσανε κάποιους ειδικούς από τη Γερμανία, υπάρχει η λεγόμενη Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ορειβατικών Συλλόγων που είναι ο κορυφαίος παράγοντας όλων των ορειβατικών συλλόγων της Ευρώπης, ο πιο εξειδικευμένος φορέας, ο πιο τεχνικός.Καλέσανε λοιπόν αυτούς τους ανθρώπους για να παρουσιάσουν σε μας-σε κάποιους ανθρώπους από τα νησιά που ενδιαφερόμαστε και το ξέρανε- το θέμα της πιστοποίησης και να παρακολουθήσουμε αυτό το σεμινάριο. Πήγα, είχε πολύ ενδιαφέρον, μας είπαν πολύ ενδιαφέροντα πράγματα οι Γερμανοί, μοιραστήκανε την εμπειρία τους, και επιμορφωθήκαμε στην αξιολόγηση των μονοπατιών με βάση τις τεχνικές προδιαγραφές. Αφού περάσαμε αυτή την εκπαίδευση κάναμε και μια πρακτική, δηλ. περπατήσαμε στη Νάξο, αξιολογήσαμε τα μονοπάτια με βάση τα κριτήρια του σήματος ποιότητας που έχουν αυτοί και γύρισα στην Άνδρο με ανανεωμένη διάθεση παίρνοντας αυτή τη γνώση και βλέποντας τι κάνουν σε άλλα μέρη στην Ευρώπη. Είχε ενδιαφέρον και για μένα να παρατηρήσω ότι τα κριτήρια του σήματος ποιότητος τα δικά τους διαμορφώθηκαν σε μια πραγματικότητα που απέχει και λίγο από τη δική μας. Παραδείγματος χάριν, αυτοί επειδή έχουν ένα πειραγμένο φυσικό περιβάλλον σε μεγάλο βαθμό, ένα από τα κριτήρια τα σημαντικά ήταν το φυσικό τερέν, το φυσικό υπόστρωμα στα μονοπάτια, το οποίο έπαιρνε μια καλή βαθμολογία, ενώ το σφραγισμένο υπόστρωμα, το κατασκευασμένο, έπαιρνε μια ουδέτερη και ενίοτε αρνητική βαθμολογία. Το λιθόστρωτο λοιπόν ήταν ένα θέμα, γιατί αυτοί δεν είχαν τέτοιες περιπτώσεις, ενώ τα νησιά μας είναι γεμάτα λιθόστρωτα μονοπάτια, που για μας είναι ατού αυτό το πράγμα, είναι ιδιαιτερότητα, είναι πολιτισμικός πλούτος το ότι έχουμε αυτά τα χειροποίητα μονοπάτια κι αυτοί στην βαθμολογία τους δεν το είχαν. Οπότε τους θέσαμε το θέμα και τους είπαμε αυτό που λέτε εσείς για ουδέτερο ή αρνητικό δεν μπορεί να ισχύσει, το λιθόστρωτο μονοπάτι πρέπει να είναι θετικό. Εν πάση περιπτώσει με τους ανθρώπους αυτούς τα είπαμε, ανταλλάξαμε απόψεις, συνέχισα και μετά να έχω επικοινωνία, τους ρώτησα πολλά τεχνικά ζητήματα για την Άνδρο, ό,τι απορίες είχα, και γύρισα με την πρόθεση να μοιραστώ αυτό το όραμα με τους ανθρώπους εδώ. Να πω παιδιά, κοιτάξτε, υπάρχει αυτή η ευκαιρία, ξέρω ότι την ακούει ο κόσμος, γιατί όταν του πεις πιστοποίηση και θ΄ανοίξουν οι αγορές της Γερμανίας και θα έρθει κόσμος εδώ, αυτό το αντιλαμβάνεται και λέει ναι είναι καλό, συν το ότι τα τελευταία χρόνια έρχεται κόσμος να περπατήσει στο νησί και έχουν αρχίσει ήδη να αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι ότι έχει ενδιαφέρον αυτό, οι τρελοί που περπατάνε αφήνουνε και κάποια χρήματα στο νησί. Γύρισα λοιπόν μ’ αυτό το όραμα στο νησί και δεν ξέρω πώς έγινε φέτος αλλά έχουν έρθει βοήθειες από παντού, νιώθω τέτοια ευγνωμοσύνη και τόσο τυχερή και τόσο χαρούμενη, τόσο ενθουσιασμένη, γιατί βρίσκονται άνθρωποι από πολλές πλευρές κι έρχονται να βοηθήσουν. Χτύπησα και κάποιες πόρτες, ανοίξανε, κι αυτή τη στιγμή κάνουμε καθαρισμούς και σημάνσεις συνεχίζοντας βέβαια το έργο της περιφέρειας. Δεν ξεκινήσαμε να κάνουμε από μηδενική βάση σήμανση. Η ιστορία είχε ξεκινήσει πριν 30 χρόνια περίπου από κάποιους ξένους και το 97η Νομαρχία μαζί με την Αναπτυξιακή της Άνδρου έκανε μια πρώτη χαρτογράφηση, καθαρισμούς και σήμανση περίπου 85 χιλιομέτρων δικτύου, η οποία βέβαια δεν ολοκληρώθηκε τελείως, πάντως τα περισσότερα έγιναν. Έκτοτε περιστασιακά γινόταν συντήρηση, κάθε χρόνο όμως και λιγότερο, μέχρι που φτάσαν στο σημείο να φράζουν τα μονοπάτια. Και τώρα πάνω σ’ αυτόν τον καμβά δουλεύουμε, έχουμε κι άλλα μονοπάτια καθαρίσει, έχουνε προστεθεί κι αυτά,και εμένα τώρα η μεγαλύτερή μου χαρά είναι η καταγραφή.Δουλεύω για να τελειώσω ένα χάρτη της Ανάβασης με τα μονοπάτια της Άνδρου, να καταγράψω όσα περισσότερα μπορώ, και υπάρχουν πάρα πολλά ακόμα. Προσωπικά πιστεύω ότι η Άνδρος θα μπορούσε να γίνει σοβαρός πεζοπορικός προορισμός για εκείνους που ενδιαφέρονται να περπατήσουνε και όχι μόνο γι’ αυτούς, νομίζω ότι αν φτιαχτεί μια κατάλληλη υποδομή όλοι α άνθρωποι που έρχονται στο νησί θα μπορούν να κάνουν μικρούς και μεσαίους περιπάτους. Να μπει στην κουλτούρα του τόπου κατ’ αρχήν και μετά θα τη μεταφέρει κι ο τόπος σ’ εκείνους που έρχονται π.χ. στα εξοχικά τους.Χιλιάδες άνθρωποι που έρχονται στα σπίτια τους, κι αυτοί μπορούν να περπατήσουν κι αυτοί μπορούν να πάρουν τοπικά προϊόντα. Άλλη μια πτυχή ενδιαφέρουσα είναι τα τοπικά προϊόντα. Όταν έρχεται κάποιος να περπατήσει θα μπορεί να δοκιμάσει και τις τοπικές γεύσεις, σε κάθε χωριό μπορεί να υπάρχει ένα μαγαζάκι, ένα καφενείο, ένα μικρό παζάρι όπου θα διαθέτουν οι άνθρωποι τα προϊόντα που παράγουν οι ίδιοι, θα μπορούν να φτιάχνουν ένα κέρασμα, θα μπορούν να υπάρχουν τοπικοί ξεναγοί. Είναι εφικτό, δεν είναι δύσκολο. Ένα πράγμα που κανείς δεν συνειδητοποιεί είναι ότι αν ο κόσμος δεν αγκαλιάσει την προσπάθεια δεν πετυχαίνει τίποτα. Για παράδειγμα, πέσανε λεφτά από την Περιφέρεια φτιαχτήκανε τα μονοπάτια. Αν κάποιος δεν αγκαλιάσει τον κόσμο να τον βάλει μαζί, δεν έχει επιτυχία το εγχείρημα. Αν ο άλλος δεν συνειδητοποιεί ότι είναι σημαντικό που έχει μονοπάτια στην περιοχή του, θα τα φράξει, δεν θα τα καθαρίσει.
Ποια επαγγέλματα θα μπορούσαν να αναπτυχθούν γύρω από τα μονοπάτια;
Όλγα: Οραματίζομαι κάποια επαγγέλματα γύρω απ’ αυτή τη δραστηριότητα: πέρα από τους ξενοδόχους, τους ανθρώπους της εστίασης, μικροί ξεναγοί για τα μονοπάτια, τοπικοί παραγωγοί, υπηρεσίες που θα νοικιάζουν εξοπλισμό, που θα μεταφέρουν αποσκευές για ανθρώπους που θέλουν να περπατούν από χωριό σε χωριό και να μένουν σε διαφορετικό κατάλυμα κάθε βράδυ, σίγουρα μπορούν να ενεργοποιηθούν καταλύματα οικογενειακού τύπου στα χωριά, θα μπορούσε να αναβιώσει το να νοικιάζεις μια κάμαρα με πρωινό σε ένα σπίτι, όπως ήταν παλιά, το bedandbreakfast το ζητάει πάρα πολύς κόσμος.
Βέβαια δεν πιστεύω πως υπάρχει όφελος αν δεν υπάρχει σύνδεση με τον πρωτογενή τομέα, γιατί αν όλοι αυτοί οι άνθρωποι που φτιάξαν αυτό το τοπίο, το οποίο χαίρονται αυτοί που το περπατάνε, δεν ωφελούνται, το τοπίο τότε σε ποιο βαθμό να το συντηρήσεις; Νομίζω ότι θα μπορούσαν πολλά πράγματα να γίνουνε αρκεί να υπάρχει εμπλοκή του κόσμου. Το όραμά μου είναι να φτιαχτεί μια δομή κι ένα σχήμα ανταποδοτικό, δηλ. εμείς τώρα φτιάχνουμε ένα χάρτη, ο οποίος είναι ο συνολικός χάρτης της Άνδρου 1/25.000 όπου θα βάλω όλα τα μονοπάτια που προλαβαίνω μέχρι να εκτυπωθεί, μετά όμως το επόμενό μου βήμα είναι να φτιάξω χάρτες ανά διαδρομή που θα έχουνε πάνω υλικό, τι βλέπει κανείς, αναλυτικά πια, και σε κλίμακα 1/10.000. Και λέω ένα μέρος των εσόδων από την πώληση των χαρτών να πηγαίνει στους τοπικούς συλλόγους ή στη συντήρηση των μονοπατιών. Μπορεί κανείς να δημιουργήσει έσοδα για να συντηρήσει τα μονοπάτια.
Τι μπορεί να μας μάθει μια βόλτα στα μονοπάτια της Άνδρου;
Όλγα: Η προσπάθειά μας είναι να κάνουμε μια πολυεπιστημονική έρευνα γύρω απ’ τα μονοπάτια. Υπάρχει ένας φίλος γεωλόγος, που με τη βοήθειά του προσπαθούμε να δούμε από γεωλογική άποψη κάθε διαδρομή, ένας φίλος που ασχολείται με τη χλωρίδα, το κοιτάει απ’ αυτή τη σκοπιά, προσπαθούμε δηλ. να δούμε τις διαδρομές από διάφορες πλευρές. Η προφορική ιστορία είναι ένας πυλώνας, τα μνημεία, οι μύλοι κλπ. Βλέποντας πολύ στενά το θέμα μπορεί να πει κανείς: θέλουμε πεζοπορικό τουρισμό, άρα θέλουμε καθαρά μονοπάτια, τακτικά κλπ για να έρχεται ο κόσμος να περπατάει, άρα υπάρχει το κομμάτι το καθαρά οικονομικό, επιχειρηματικό, τεχνικό, υπάρχει το κομμάτι το ερευνητικό που μας ενδιαφέρει εμάς πολύ, δηλ. να μάθουμε πράγματα για την Άνδρο, υπάρχουν πολλά κρυμμένα πράγματα τα οποία δεν γνωρίζουμε κι έχει πολύ μεγάλο πεδίο να ψάξεις απ’ τα πιο μικρά πράγματα, ότι βρίσκουμε ένα ενδημικό φυτό που δεν το έχουμε ξαναβρεί, τις πεταλούδες που φωτογραφίσαμε ή τις εποχές, θέματα βιοποικιλότητας. Σ΄ ένα μονοπάτι υπήρχε ένα γεφυράκια τσιμεντένιο σε μια ρεματιά με κάτι απίστευτα τοιχάκια, χτισμένα με τούβλο, μια φοβερή νεροποντή πετάει το ένα στηθαίο με τα τούβλα το άσχημο,το ασοβάτιστο,το φρικτό και ανακαλύπτω από πίσωένα βράχο που είχε ένα χάραγμα του 1890 που λέει κάτι, και πόσα άλλα πράγματα κρυμμένα. Οι πληροφορίες για τα νερά επίσης, εδώ έμαθα ότι υπάρχει η έννοια της καλλιέργειας των πηγών. Τις πηγές τις καλλιεργούσαν, από κει που ξεκίναγε το νερό μέχρι να ‘ρθει να φτάσει στο κάθε χωριό, υπήρχαν κάποιοι άνθρωποι που καθαρίζαν το σημείο που βγαίνει το νερό από το έδαφος, φτιάχναν τα χαντάκια, και φρόντιζαν τη διαδρομή του μέχρι να φτάσει στο σημείο που έπρεπε. Είναι μια γνώση που την έχουν οι παλιοί και μεις δεν την έχουμε πια, χάθηκε με τους σωλήνες. Είναι σημαντικό το να φτιάξει κανείς ένα χάρτη, αυτό ήταν μια ιδέα του Αλέξανδρου, σε μια βάση GIS, ένα γεωγραφικό υπόβαθρο, που να κρεμάς πληροφορία, άπειρη πληροφορία,. Στο σύλλογο Δασοπυρόσβεσης είχα σκεφτεί να κάνουμε ένα χάρτη με όλα τα σημεία νερού της Άνδρου που είναι άπειρα και μπορείς να τα ταξινομήσεις διαφορετικά, πηγές, χαβούζες, παλιοί πέτρινοι λάκκοι που τροφοδοτούνε αυτό το σύστημα άρδευσης που διατρέχει όλο το νησί. Αν είχαμε λοιπόν μια φορητή αντλία θα μπορούσαμε σε περίπτωση φωτιάς να πάρουμε νερό από μια χαβούζα και να τη σβήσουμε. Και τα κτίρια που συναντάμε στις διαδρομές είναι τόσο συγκινητικά, μπαίνεις μέσα, βλέπεις παλιά πατητήρια σ’ ένα μέρος που είναι σήμερα κρανίου τόπος και λες “Μα είχε αμπέλια εδώ;” Και όμως είχε. Και βλέπεις τις πολλαπλές δραστηριότητες, τα αλώνια κλπ.
Η διαφορετικότητα του περιπατητικού τουρισμού;
Όλγα: Ο περιπατητικός τουρισμός έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά. Εδώ ο άνθρωπος συμμετέχει, επικοινωνεί, υπάρχει αλληλεπίδραση, δεν αντιμετωπίζει το τοπίο ως φόντο στο τουριστικό προϊόν, αφήνει κοινωνικό πλεόνασμα.
Έρχεται πολύς κόσμος πια για να περπατήσει. Έρχονται Ολλανδοί, Άγγλοι, μια Ολλανδέζα μάλιστα τόσο ενθουσιάστηκε με την ιδέα της σήμανσης των μονοπατιών, ώστε ήρθε μαζί μας για δυο μέρες και έβαζε σηματάκια. Και της άρεσε πάρα πολύ. Κάνουμε και μια έρευνα φέτος, δίνουμε ένα ερωτηματολόγιο στους ανθρώπους που περπατάμε και ρωτάμε τι τους άρεσε τι δεν τους άρεσε στην Άνδρο.
Όλα αυτά δεν τα κάνω μόνη μου, υπάρχουν και αρκετοί άλλοι άνθρωποι που στηρίζουν τις προσπάθειές μας, οι σύλλογοι βοηθούν πολύ, και γενικά εμπλέκεται αρκετός κόσμος στην προσπάθειά μας. Λίγο καιρό πριν κάναμε καθαρισμό μονοπατιών και μαζεύτηκαν σαράντα άτομα. Σιγά σιγά αρχίζει το πράγμα και παίρνει εμπρός.
Για την Εύπλοια Χαρά Πελεκάνου
ANDROS ROUTES
Trekking Andros & Outdoor Activities
http://trekkingandros.blogspot.gr/2012/03/t.html
Ένας ξένος φροντίζει τα μονοπάτια της Άνδρου
http://androsfilm.blogspot.gr/2013/06/blog-post_6.html
http://www.androsweb.gr/p026r.htm
http://www.androsinfo.gr/info.php?cid=44
Μονοπάτια Άνδρου – Χρήσεις και Κοινωνική διαχείριση
