Η εκδίκηση της Γαίας
Έρχεται «το τέλος του κόσμου» προειδοποιεί τώρα ο Τζ. Λάβλοκ
Όταν πριν από περίπου 30 χρόνια ανέπτυξε τη θεωρία της Γαίας, ο Tζέιμς Λάβλοκ δέχθηκε τα πυρά του μεγαλύτερου μέρους της επιστημονικής κοινότητας. Σήμερα, αποδεκτός πλέον ως γκουρού της οικολογίας, ο Λάβλοκ γίνεται προφήτης αρνητικών εξελίξεων, αφού προβλέπει ότι εξαιτίας των αλλαγών του κλίματος που έχουν επιφέρει οι ανθρώπινες δραστηριότητες, η Γη και ο κόσμος που φιλοξενεί βρίσκονται σε πορεία μη αναστρέψιμη και ότι το μέλλον της είναι καταδικασμένο. Σύμφωνα με τη θεωρία της Γαίας, ο πλανήτης μας συμπεριφέρεται ακριβώς όπως ένας ζωντανός οργανισμός και για την ακρίβεια ένας υπεροργανισμός που έχει την ικανότητα να ρυθμίζεται μόνος του χημικά και ατμοσφαιρικά με ανάλογο τρόπο που όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί ρυθμίζουν τις ζωτικές λειτουργίες τους.
Aυτή η αυτορρυθμιζόμενη λειτουργία της Γης, που στηρίζεται στην αλληλεπίδραση των ζωντανών οργανισμών που διαβιούν σε αυτή με το περιβάλλον τους, καθόρισε αυτό το σύστημα που λειτούργησε για δισεκατομμύρια χρόνια, καθώς και τη διατήρηση της ζωής, τη ρύθμιση της θερμοκρασίας, τη χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας, έως και την αλμυρότητα των θαλασσών. Σήμερα ο Λάβλοκ, εκτιμώντας την υπάρχουσα κατάσταση, προειδοποιεί ότι αυτός ακριβώς ο μηχανισμός που διατήρησε το φυσικό περιβάλλον κατάλληλο για ζωή στρέφεται εναντίον μας, εξαιτίας των καταχρήσεων της ανθρωπότητας. Όπως αναφέρει, η αλλαγή του κλίματος είναι μη αναστρέψιμη και η ζωή στη Γη δεν θα είναι ποτέ όπως πριν.
ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ
Σε μια εντελώς απαισιόδοξη πρόβλεψη, ο Λάβλοκ ισχυρίζεται ότι οι προσπάθειες για να αντιμετωπιστεί η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου δεν μπορούν να πετύχουν και ότι στην πραγματικότητα είναι ήδη πολύ αργά.
«Πριν από το τέλος αυτού του αιώνα, δισεκατομμύρια ανθρώπων θα πεθάνουν και τα λίγα ζευγάρια των ανθρώπων που θα μπορούν να συνεχίσουν την αναπαραγωγή, θα ζουν στην Aρκτική όπου το κλίμα θα παραμένει ανεκτό» αναφέρει. «Oι επιβλαβείς δραστηριότητες των ανθρώπινων όντων που βλάπτουν το αρχαίο ρυθμιστικό σύστημα της διαβίωσης του πλανήτη θα είναι μη γραμμικές, με άλλα λόγια πιθανώς θα επιταχύνονται ανεξέλεγκτα».
O Λάβλοκ αποκαλεί το φαινόμενο «H εκδίκηση της Γαίας» και το εξετάζει λεπτομερώς στο ομότιτλο βιβλίο του που θα κυκλοφορήσει τον επόμενο μήνα. Aνάμεσα στα περιεχόμενα του βιβλίου περιλαμβάνεται και ένας «τουριστικός οδηγός για τους επιζήσαντες από τη θέρμανση» που απευθύνεται στους ανθρώπους που θα αγωνίζονται ακόμη να επιβιώσουν μετά από μια συνολική κοινωνική κατάρρευση, που θα προκύψει εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών.
Οπως αναφέρει στο υπό έκδοση βιβλίο του, κατά τη διάρκεια των ερχόμενων δεκαετιών οι θερμοκρασίες που θα πετάξουν στα ύψη ίσως κάνουν ανεφάρμοστη τη γεωργία σε τεράστιες περιοχές του κόσμου όπου οι άνθρωποι είναι ήδη φτωχοί και πεινασμένοι, ενώ δεν θα είναι εφικτή η παροχή νερού για εκατομμύρια ή ακόμη και δισεκατομμύρια ανθρώπων.
ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ
Γιατί ο βιόκοσμος εκδικείται
Όταν ο δημιουργός μιας αποδεκτής πλέον θεωρίας, η οποία υποστηρίζει ότι η μητέρα – Γη διαθέτει ένα μηχανισμό πλανητικού ελέγχου που μέχρι σήμερα λειτουργούσε υπέρ μας, διατυπώνει την άποψη ότι ο ίδιος μηχανισμός θα εργαστεί πλέον εκδικητικά εναντίον μας, τότε ίσως πρέπει να ξανασκεφτούμε το μέλλον μας.
Σύμφωνα με τον Tζέιμς Λάβλοκ, οι πάγοι του Aρκτικού Ωκεανού λιώνουν σήμερα τόσο γρήγορα ώστε πιθανότατα θα έχουν εξαφανιστεί σε μερικές δεκαετίες. Oι ανησυχίες είναι ήδη έντονες, για παράδειγμα στο τι αυτό θα σημάνει για τις πολικές αρκούδες, οι οποίες χρειάζονται πάγο για να ζήσουν και να κυνηγήσουν.
Όμως, αυτό θα έχει ακόμη μεγαλύτερες συνέπειες, αφού όταν οι πάγοι εξαφανιστούν οι σκοτεινοί ωκεανοί θα απορροφούν τη θερμότητα του ήλιου, ενώ σήμερα οι παγωμένες επιφάνειες ανακλούν το 90{239f029635181d89655d9f5197ced0c7530b2a0cc9cbc7d1798f9f7c796b465f} αυτής της θερμότητας στο διάστημα. Έτσι, ο πλανήτης θα γίνει ακόμη πιο ζεστός. Aυτό αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς ένας μηχανισμός που λειτουργούσε εξισορροπητικά για τη Γη, σήμερα, στρέφεται πλέον εναντίον της.
Στην πραγματικότητα ο 86χρονος Λάβλοκ δείχνει πολύ νεότερος και πολύ πιο αισιόδοξος απ όσα αποπνέουν τα λεγόμενά του, κάτι που παραδέχεται και ο ίδιος. «Eίμαι συνήθως χαρούμενος άνθρωπος, γι αυτό και δεν νιώθω καλά όταν γράφω βιβλία που προβλέπουν τη συντέλεια του κόσμου. Όμως, δεν βλέπω κάποια εύκολη διέξοδο» λέει.
ΕΝΙΣΧΥΟΝΤΑΙ ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ
Oι προβλέψεις του απλά βασίζονται στην αναπόφευκτη φύση του συστήματος της Γαίας. «Aν στον Άρη, που είναι ένας νεκρός πλανήτης, διπλασιάζαμε το διοξείδιο του άνθρακα, θα μπορούσαμε να προβλέψουμε με ακρίβεια πόσο θα ανέβαινε η θερμοκρασία του. Στη γη δεν μπορούμε να το κάνουμε επειδή με την άνοδο της θερμοκρασίας ο βιόκοσμος, το σύνολο των μορφών της ζωής, αντιδρά. Kαθώς συντελείται η άνοδος της θερμοκρασίας, όλα αλλάζουν. Kαι στην παρούσα στιγμή, το σύστημα ενισχύει τις αλλαγές».
«Έτσι, το πρόβλημά μας είναι πως ότι κάνουμε, όπως η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα, το να ξεχερσώνουμε τη γη, η καταστροφή των δασών, οι εντατικές καλλιέργειες, όλα αυτά δεν προκαλούν μια γραμμική, αλλά μια γεωμετρική αύξηση της θερμοκρασίας».
«Eίναι σαν να βρισκόμαστε σε ένα σκάφος αναψυχής στους καταρράκτες του Nιαγάρα. Όλα πηγαίνουν καλά όσο λειτουργούν οι μηχανές, αλλά αν σταματήσουν τότε οδηγούμαστε προς τους καταρράκτες όλο και πιο γρήγορα και δεν υπάρχει καμιά ελπίδα σωτηρίας» καταλήγει.
Η εκδίκηση της Γαίας, του James Lovelock
Η Γη είναι σε μια κατάσταση χωρίς επιστροφή πια προειδοποιεί τώρα ο James Lovelock
Ο κόσμος έχει περάσει ήδη το σημείο χωρίς επιστροφής για την αλλαγή του κλίματος και ο πολιτισμός όπως τον ξέρουμε είναι τώρα απίθανο να επιζήσει, σύμφωνα με τον διάσημο γκουρού του περιβάλλοντος James Lovelock, του επιστήμονα που πριν από περίπου 30 χρόνια ανέπτυξε τη θεωρία της Γαίας. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή ο πλανήτης μας συμπεριφέρεται ακριβώς όπως ένας ζωντανός οργανισμός και για την ακρίβεια ένας υπεροργανισμός που έχει την ικανότητα να ρυθμίζεται μόνος του περιβαλλοντικά με ανάλογο τρόπο που όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί ρυθμίζουν τις ζωτικές λειτουργίες τους..
Σήμερα ο Lovelock που ήδη είναι 86 χρονών εκτιμώντας την υπάρχουσα κατάσταση, προειδοποιεί ότι αυτός ακριβώς ο μηχανισμός που διατήρησε το φυσικό περιβάλλον κατάλληλο για ζωή στρέφεται εναντίον μας, εξαιτίας των καταχρήσεων της ανθρωπότητας. Όπως αναφέρει, η αλλαγή του κλίματος είναι μη αναστρέψιμη και η ζωή στη Γη δεν θα είναι ποτέ όπως πριν.
Με μια βαθιά απαισιόδοξη νέα αξιολόγηση ο καθηγητής Lovelock γράφει στο νέο βιβλίο του, ότι οι προσπάθειες για να αντιμετωπιστεί η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου δεν μπορούν να πετύχουν, και ότι, στην πραγματικότητα, είναι ήδη πάρα πολύ αργά.
Ο κόσμος και η ανθρώπινη κοινότητα αντιμετωπίζουν την καταστροφή σε μια χειρότερη έκταση, και σε ένα πιο γρήγορο χρονοδιάγραμμα, από αυτή που σχεδόν ο καθένας έχει σκεφτεί, πιστεύει ο ίδιος. Και γράφει: “Πριν τελειώσει αυτός ο αιώνας, δισεκατομμύρια από εμάς θα πεθάνουν, και οι λίγοι άνθρωποι που θα επιζούν θα βρίσκονται στην Αρκτική όπου το κλίμα θα παραμένει ανεκτό.”
Μια τέτοια δήλωση, από τον επιστήμονα που πιστεύει ότι η Γη στο παρελθόν ισορροπούσε στα προβλήματά της, γίνεται πολύ πιο θλιβερή από τις άλλες μέχρι τώρα δηλώσεις των περιβαντολόγων. Ο καθηγητής Lovelock δέχεται ότι γίνεται ακραίος. Αλλά ως ένα άτομο που συνέλαβε πρώτος να βλέπουμε τη ζωή με ένα νέο τρόπο στη γη από την εποχή του Κάρολου Δαρβίνου, αισθάνεται ότι αυτή η ανάλυση για το τι συμβαίνει δεν του αφήνει καμία επιλογή. Πιστεύει ότι είναι ο ίδιος ο αυτο-ρυθμιζόμενος μηχανισμός της ίδιας της Γαίας – που όλο και περισσότερο γίνεται αποδεκτή από άλλους επιστήμονες, αν και αυτοί προτιμούν να τον αποκαλούν το γήινο σύστημα – που, αντίστροφα, θα εξασφαλίσει ότι η θέρμανση δεν μπορεί να εξουσιαστεί.
Κι αυτό επειδή το σύστημα της γης περιέχει μυριάδες μηχανισμούς ανατροφοδότησης, που στο παρελθόν έχουν ενεργήσει σε συμφωνία για να κρατήσουν τη γη πολύ πιο ψυχρή από ότι θα ήταν. Τώρα, εντούτοις, θα ενισχύσουν τη θέρμανση που προκαλείται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες όπως οι μεταφορές και οι βιομηχανίες μέσω των τεράστιων εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, όπως είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO2).
Αυτό σημαίνει ότι οι επιβλαβείς συνέπειες των ανθρώπινων δραστηριοτήτων – που καταστρέφουν το αρχαίο ρυθμιστικό σύστημα του πλανήτη για να μπορούμε να επιβιώνουμε – θα είναι μη γραμμικές, με άλλα λόγια πιθανά θα επιταχυνθούν ανεξέλεγκτα.
Και ονομάζει αυτό το φαινόμενο “Η εκδίκηση της Γαίας” που το εξετάζει λεπτομερώς σε ένα νέο βιβλίο με αυτό τον τίτλο, που δημοσιεύεται τον προσεχή μήνα.
Η μοναδικότητα της άποψης του Lovelock είναι ότι είναι ολιστική, παρά υπεραπλουστευτική. Αν και είναι δεσμευμένος υποστηρικτής της τρέχουσας έρευνας για την αλλαγή του κλίματος, ειδικά στο κέντρο Hadley της Μεγάλης Βρετανίας, δεν εξετάζει τις μεμονωμένες απόψεις για το πώς συμπεριφέρεται το κλίμα, όπως κάνουν άλλοι επιστήμονες αναπόφευκτα.
Ο καθηγητής Lovelock, που συνέλαβε την ιδέα της Γαίας στη δεκαετία του ’70 – ενώ εξέταζε την πιθανότητα της ζωής πάνω στον Άρη για λογαριασμό της NASA, έχει προειδοποιήσει για τους κινδύνους της αλλαγής του κλίματος και το ξεκίνησε πριν σχεδόν 20 χρόνια.
Ήταν ένας μέσα σε μια επίλεκτη ομάδα επιστημόνων που έκαναν την πρώτη επίσημη ενημέρωση για την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας στο γραφείο της Θάτσερ τον Απρίλιο του 1989.
Οι ανησυχίες του αυξάνονται σταθερά από τότε, δεδομένου ότι τα στοιχεία για τη θέρμανση του κλίματος έχουν γίνει επικίνδυνα. Παραδείγματος χάριν, ήταν ένας από τους πολλούς επιστήμονες που προειδοποίησαν τον περασμένο Σεπτέμβριο ότι ο πάγος που καλύπτει τον αρκτικό ωκεανό λειώνει τώρα τόσο γρήγορα, που το 2005 έφθασε σε ένα ιστορικό χαμηλό σημείο.
Όμως η τήξη των πάγων θα έχει ακόμη μεγαλύτερες συνέπειες, αφού όταν οι πάγοι εξαφανιστούν οι σκοτεινοί ωκεανοί θα απορροφούν τη θερμότητα του ήλιου, ενώ σήμερα οι παγωμένες επιφάνειες ανακλούν το 90{239f029635181d89655d9f5197ced0c7530b2a0cc9cbc7d1798f9f7c796b465f} αυτής της θερμότητας στο διάστημα. Έτσι, ο πλανήτης θα γίνει ακόμη πιο ζεστός. Αυτό αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς ένας μηχανισμός που λειτουργούσε εξισορροπητικά για τη Γη, σήμερα, στρέφεται πλέον εναντίον της.
Δύο έτη πριν προκάλεσε μια σημαντική διαμάχη με ένα άρθρο καλώντας τους οικολόγους να μειώσουν τις μακροχρόνιες αντιθέσεις τους στην πυρηνική ενέργεια, η οποία δεν παράγει αέρια θερμοκηπίων όπως οι συμβατικοί σταθμοί παραγωγής του ηλεκτρικού ρεύματος.
Η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας προχωρεί τόσο γρήγορα που μόνο μια σημαντική επέκταση της πυρηνικής ενέργειας θα μπορούσε να τη θέσει υπό έλεγχο, έλεγε. Το μεγαλύτερο μέρος των οικολόγων απέρριψε την έκκληση του, και ακόμα το κάνει.
Τώρα οι ανησυχίες του έχουν φθάσει σε σημείο ρεκόρ – και έχουν μια νέα έμφαση. Αυτός αντί να μιλάει για την αλλαγή του κλίματος, καλεί τις κυβερνήσεις στη Μεγάλη Βρετανία και αλλού να αρχίσουν μεγάλης κλίμακας προετοιμασίες για την επιβίωση, που τις βλέπει τώρα σαν αναπόφευκτες – με τη φράση του “μια κόλαση του κλίματος”, γιατί πιθανά στην Ευρώπη θα έχουμε άνοδο της θερμοκρασίας μέχρι και 8 βαθμούς από ό,τι είναι σήμερα.
Σαν συμπέρασμα στο βιβλίο του, γράφει: “Τι πρέπει να κάνει μια λογική ευρωπαϊκή κυβέρνηση τώρα; Νομίζω ότι έχουμε λίγες επιλογές αλλά πρέπει να προετοιμαστούμε για το χειρότερο, και να υποθέσουμε ότι έχουμε περάσει ήδη το κατώτατο όριο.”
Και συνεχίζει: “Θα πρέπει κάτι να κάνουμε για να επιζήσουμε, αλλά δυστυχώς δεν μπορώ να βλέπω τις Ηνωμένες Πολιτείες ή την Κίνα και την Ινδία να μην κάνουν τίποτα, ενώ είναι οι κύριες πηγές των εκπομπών του CO2. Το χειρότερο έρχεται…”
“Εμείς πρέπει να λάβουμε υπόψη τον τρομερό ρυθμό αλλαγής και να συνειδητοποιήσουμε πώς μας μένει λίγος χρόνος για να ενεργήσουμε”. Θεωρεί ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να προγραμματίσουν ώστε να εξασφαλίσουν προμήθειες ενέργειας και τροφίμων στο παγκόσμιο θερμοκήπιο, και να πάρουν μέτρα στην αναμενόμενη άνοδο στις στάθμες της θάλασσας.
Οι προβλέψεις του απλά βασίζονται στην αναπόφευκτη φύση του συστήματος της Γαίας. “Αν στον Άρη, που είναι ένας νεκρός πλανήτης, διπλασιάζαμε το διοξείδιο του άνθρακα, θα μπορούσαμε να προβλέψουμε με ακρίβεια πόσο θα ανέβαινε η θερμοκρασία του. Στη γη δεν μπορούμε να το κάνουμε επειδή με την άνοδο της θερμοκρασίας ο βιόκοσμος, το σύνολο των μορφών της ζωής, αντιδρά. Καθώς συντελείται η άνοδος της θερμοκρασίας, όλα αλλάζουν. Και στην παρούσα στιγμή, το σύστημα ενισχύει τις αλλαγές”.
“Έτσι, το πρόβλημά μας είναι πως ότι κάνουμε, όπως είναι η αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα, η εκχέρσωση της γης, η καταστροφή των δασών, οι εντατικές καλλιέργειες, όλα αυτά δεν προκαλούν μια γραμμική, αλλά μια γεωμετρική αύξηση της θερμοκρασίας”.
“Είναι σαν να βρισκόμαστε σε ένα σκάφος αναψυχής στους καταρράκτες του Νιαγάρα. Όλα πηγαίνουν καλά όσο λειτουργούν οι μηχανές, αλλά αν σταματήσουν τότε οδηγούμαστε προς τους καταρράκτες όλο και πιο γρήγορα και δεν υπάρχει καμιά ελπίδα σωτηρίας”, καταλήγει.
Ο Lovelock εφιστά την προσοχή σε μια πτυχή της απειλής της ανόδου της θερμοκρασίας ειδικότερα, που είναι ότι η αναμενόμενη άνοδος της θερμοκρασίας συγκρατείται αυτήν την περίοδο τεχνητά από ένα παγκόσμιο αερόλυμα – ένα στρώμα σκόνης στην ατμόσφαιρα γύρω από το βόρειο ημισφαίριο του πλανήτη – που είναι προϊόν της παγκόσμιας βιομηχανίας.
Αυτό το στρώμα μας προστατεύει από κάποιες ακτινοβολίες του ήλιου, ένα φαινόμενο που είναι γνωστό σαν “παγκόσμια εξασθένιση” και κρατά πιθανά την παγκόσμια θερμοκρασία κάτω αρκετούς βαθμούς. Αλλά με μια βιομηχανική μείωση της παραγωγής, το αερόλυμα θα μπορούσε να μειωθεί στην ατμόσφαιρα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, και η παγκόσμια θερμοκρασία θα μπορούσε να αυξηθεί απότομα προς τα πάνω.
Μια από τις πιο εντυπωσιακές ιδέες στο βιβλίο του είναι “ενός τουριστικού οδηγού για τους επιζώντες της παγκόσμιας θέρμανσης”, που θα στοχεύουν στους ανθρώπους που θα αγωνίζονταν ακόμα να ζήσουν μετά από μια συνολική κοινωνική κατάρρευση.
Ένα γραπτό, κι όχι σε ηλεκτρονική μορφή, αλλά “σε ανθεκτικό χαρτί με εκτύπωση μακράς διαρκείας”, θα περιείχε τη βασική συσσωρευμένη επιστημονική γνώση της ανθρωπότητας, ένα μεγάλο μέρος από όλη αυτή που αποκτήθηκε από μας μέχρι τώρα μετά από μια σκληρή προσπάθεια – όπως η θέση μας στο ηλιακό σύστημα, ή το γεγονός ότι τα βακτηρίδια και οι ιοί προκαλούν τις μολυσματικές ασθένειες.
Η παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας, που προκαλείται κυρίως από τις μεγάλης κλίμακας εκπομπές των βιομηχανικών αερίων όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), είναι σχεδόν βεβαίως η μέγιστη απειλή που έχει αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα μέχρι τώρα, επειδή βάζει ένα ζήτημα πάνω στην ίδια την ικανότητα μας να υπάρχουμε πάνω στη γη.
Κατά τη διάρκεια των ερχόμενων δεκαετιών η μεγάλη άνοδος της θερμοκρασίας σημαίνει ότι η γεωργία μπορεί να μην εφαρμόζεται σε τεράστιες περιοχές του κόσμου, όπου οι άνθρωποι είναι ήδη φτωχοί και πεινούν. Ενώ δεν θα υπάρχει παροχή πόσιμου νερού για εκατομμύρια ή ακόμα και για δισεκατομμύρια ανθρώπους. Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας θα καταστρέψει τις παράκτιες περιοχές σε χώρες όπως το Μπαγκλαντές, σε πόλεις της Μεσογείου κλπ.
Οι αμέτρητοι περιβαλλοντικοί πρόσφυγες θα καταστρέψουν την ικανότητα οποιασδήποτε υπηρεσίας ή χώρας να τους αντιμετωπίσουν, ενώ η σύγχρονη αστική υποδομή θα αντιμετωπίσει την ερήμωση από τα ισχυρά ακραία καιρικά γεγονότα, όπως ο τυφώνας Κατρίνα που χτύπησε τη Νέα Ορλεάνη το περασμένο καλοκαίρι.
Η διεθνής κοινότητα δέχεται την πραγματικότητα της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας, που υποστηρίζεται από τη Διακυβερνητική Επιτροπή των Η.Ε για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC). Στην τελευταία έκθεσή του, το 2001, η IPCC είπε ότι οι παγκόσμιες μέσες θερμοκρασίες είναι πιθανό να αυξηθούν μέχρι και 5,8 βαθμούς Κελσίου μέχρι το 2100. Στα υψηλά γεωγραφικά πλάτη, όπως η Μεγάλη Βρετανία, η άνοδος είναι πιθανό να είναι πολύ υψηλότερη, ίσως και 8 βαθμούς. Η θέρμανση φαίνεται να προχωρά γρηγορότερα από το αναμενόμενο και στην επόμενη έκθεση της IPCC, το 2007, το χρονοδιάγραμμα μπορεί να γίνεται πιο στενό. Παραμένει ακόμα μια υπόθεση ότι η αλλαγή του κλίματος είναι ελέγξιμη, εάν οι εκπομπές του CO2 μπορούν να συγκρατηθούν.
Ο Lovelock εξηγεί “Είμαι συνήθως χαρούμενος άνθρωπος, γι αυτό και δεν νιώθω καλά όταν γράφω βιβλία που προβλέπουν τη συντέλεια του κόσμου. Όμως, δεν βλέπω κάποια εύκολη διέξοδο”. Γι αυτό και προειδοποιεί: σκεφτείτε το πάλι.
————————————————————–
Πηγή: The Independent, 20 Ιανουαρίου 2006
Εύπλοια: http://old.eyploia.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=484
……………………………………………………………………………………………………………………
Θεωρία της Γαίας
Η θεωρία της Γαίας είναι μια κατηγορία επιστημονικών μοντέλων της γεωβιόσφαιρας σύμφωνα με τα οποία η ζωή υποθάλπει και διατηρεί τις κατάλληλες συνθήκες για τον εαυτό της βοηθώντας στη δημιουργία ενός περιβάλλοντος στην Γη κατάλληλου για την διατήρηση και τη συνέχεια της. Η πρώτη παρόμοια θεωρία δημιουργήθηκε από τον Άγγλο ανεξάρτητο επιστήμονα της ατμόσφαιρας και χημικό, Σερ Τζέιμς Λάβλοκ (Sir James Lovelock), ο οποίος ανέπτυξε τις θεωρίες του τη δεκαετία του 1960 πριν τις εκδώσει επισήμως, αρχικά στο περιοδικό New Scientist της 13ης Φεβρουαρίου 1975 και αργότερα το 1979 στο βιβλίο “Quest for Gaia” (Η αναζήτηση της Γαίας). Υπέθεσε ότι η ζωντανή ουσία του πλανήτη λειτουργεί σαν ένας μοναδικός οργανισμός και έδωσε στο αυτοδιαχειριζόμενο αυτό ζωντανό σύστημα το όνομα της Ελληνίδας θεάς Γαίας, μετά από πρόταση του συγγραφέα Ουίλλιαμ Γκόλντινγκ (William Golding).
Βρίσκουμε μη τεχνικούς προκατόχους των θεωριών της Γαίας στις αντιλήψεις διαφόρων πολιτισμών. Σήμερα, η θεωρία της Γαίας χρησιμοποιείται πολλές φορές από μη επιστήμονες για να αναφερθούν σε θεωρίες αυτορρύθμισης της Γης που, ενώ δεν είναι επιστημονικές, εμπνέονται από επιστημονικά μοντέλα. Σε μερικούς επιστημονικούς κύκλους, η ιδέα της “Γαίας” φέρνει στο νου υπόνοιες επιστημονικά διάτρητων, ημι-μυστικιστικών τρόπων σκέψης σχετικά με το σύστημα της Γης, και η υπόθεση του Λάβλοκ δέχτηκε αρχικά πολύ ανταγωνισμό από ομάδες της επιστημονικής κοινότητας. Δεν χωρά όμως καμία αμφισβήτηση ότι η ζωή και το φυσικό περιβάλλον επηρεάζουν σημαντικά το ένα το άλλο.
Η θεωρία της Γαίας σήμερα είναι ένα φάσμα υποθέσεων, που κυμαίνονται από τις πιο αδιαμφισβήτητες (Ασθενής θεωρία της Γαίας) και φτάνουν ως τις πιο ακραίες (Ισχυρή θεωρία της Γαίας).
Στο ένα άκρο βρίσκεται η αναντίρρητη θέση ότι οι ζωντανοί οργανισμοί πάνω στη Γη έχουν ριζικά μεταβάλλει τη σύνθεσή της. Μια περισσότερο ισχυρή υπόθεση είναι ότι η βιόσφαιρα της Γης δρα ουσιαστικά σαν να είναι ένα αυτοοργανούμενο σύστημα, που λειτουργεί κατά τρόπο ώστε να διατηρεί τα υποσυστήματά του σε κάποιο είδος (δυναμικής) μετα-ισορροπίας που είναι ευρέως δεκτική για τη ζωή. Η ιστορία της εξέλιξης, της οικολογίας και του κλίματος δείχνουν ωστόσο ότι τα ακριβή χαρακτηριστικά αυτής της ισορροπίας έχουν κατά διαστήματα υποστεί γοργές μεταβολές, που πιστεύεται ότι έχουν οδηγήσει είδη σε εξαφάνιση και καταστρέψει πολιτισμούς (δείτε αλλαγή του κλίματος).
Οι βιολόγοι και οι επιστήμονες της Γης συνήθως αντιλαμβάνονται τους παράγοντες που σταθεροποιούν τα χαρακτηριστικά μιας περιόδου ως μια μη κατευθυνόμενη αναδυόμενη ιδιότητα ή εντελέχεια του συστήματος· καθώς κάθε ξεχωριστό είδος επιδιώκει τα ατομικά του συμφέροντα, για παράδειγμα, η συνδυασμένη δράση τους τείνει να έχει αντισταθμιστικές επιπτώσεις στην περιβαλλοντική αλλαγή. Οι αντίπαλοι αυτής της άποψης μερικές φορές εφιστούν την προσοχή σε παραδείγματα ενεργειών της ζωής που έχουν καταλήξει σε δραματικές αλλαγές μάλλον, παρά σε σταθερή ισορροπία, όπως η μετατροπή της γήινης ατμόσφαιρας από ένα αναγωγικό περιβάλλον σε ένα άλλο πλούσιο σε οξυγόνο (οξειδωτικό). Ωστόσο, οι υποστηρικτές της άποψης θα υπογράμμιζαν ότι αυτές οι αλλαγές της ατμοσφαιρικής σύστασης δημιούργησαν ένα περιβάλλον ακόμη πιο κατάλληλο για τη ζωή.
Μερικοί προχωρούν ένα βήμα παραπέρα και υποθέτουν ότι όλες οι μορφές ζωής είναι μέρος ενός και μοναδικού ζωντανού πλανητικού όντος που καλείται Γαία. Κατά την άποψη αυτή, η ατμόσφαιρα, οι ωκεανοί και ο ηπειρωτικός φλοιός θεωρούνται αποτελέσματα παρεμβάσεων που επιτελούνται από μέρους της Γαίας μέσω της συνεξελισσόμενης ποικιλότητας των ζωντανών οργανισμών. Μολονότι είναι υποστηρίξιμο ότι η Γη ως μονάδα δεν ανταποκρίνεται στα γενικά αποδεκτά βιολογικά κριτήρια για το τι συνιστά ζωή (η Γαία δεν έχει ακόμη αναπαραχθεί, για παράδειγμα), πολλοί επιστήμονες δεν θα είχαν πρόβλημα να χαρακτηρίσουν τη Γη σαν ένα και μοναδικό “σύστημα”. Άλλοι υπογραμμίζουν ότι κι ένα μουλάρι επίσης δεν αναπαράγεται, κι ωστόσο είναι ζωντανό.
Η πιο ακραία μορφή της θεωρίας της Γαίας είναι ότι ολόκληρη η Γη είναι ένας μοναδικός ενοποιημένος οργανισμός· κατά την άποψη αυτή, η βιόσφαιρα της Γης συνειδητά διαχειρίζεται το κλίμα με σκοπό να κάνει τις συνθήκες περισσότερο δεκτικές για τη ζωή. Οι επιστήμονες αντιτείνουν ότι δεν υπάρχει καμιά απολύτως ένδειξη που να στηρίζει αυτή την τελευταία άποψη, και ότι αυτή έχει προκύψει επειδή πολλοί άνθρωποι δεν κατανοούν την έννοια της ομοιόστασης. Πολλοί μη-επιστήμονες ενστικτωδώς βλέπουν την ομοιόσταση ως μια δραστηριότητα που προϋποθέτει συνειδητό έλεγχο, μολονότι δεν ισχύει κάτι τέτοιο.
Πολύ περισσότερο υποθετικές εκδοχές της θεωρίας της Γαίας, συμπεριλαμβανομένων και όλων εκείνων που υποστηρίζουν ότι η Γη είναι στην πραγματικότητα ενσυνείδητη ή τμήμα κάποιας συμπαντικής εξέλιξης, θεωρείται επί του παρόντος ότι βρίσκονται έξω από τα όρια της επιστήμης. Αυτές οι απόψεις συζητούνται στο άρθρο φιλοσοφία της Γαίας.
Στο Lives of a Cell (“Οι ζωές ενός κυττάρου”), ο Λιούις Τόμας (Lewis Thomas) κάνει μια παρατήρηση πολύ παρόμοια με την υπόθεση της Γαίας του Λάβλοκ:
“Προσπάθησα να σκεφτώ τη γη σαν ένα είδος οργανισμού, αλλά δε γινόταν. Δε μπορούσα να σκεφτώ με αυτόν τον τρόπο. Είναι τόσο μεγάλη, τόσο πολύπλοκη, με τόσο πολλά λειτουργικά μέρη που στερούνται ορατών συσχετισμών. Τις προάλλες, οδηγώντας νύχτα κατά μήκος ενός λόφου, στο δασώδες τμήμα της νότιας Νέας Αγγλίας, αναρωτήθηκα για αυτό. Αν δεν μοιάζει με οργανισμό, με τι μοιάζει, σαν τι μοιάζει περισσότερο; Τότε, ικανοποιημένος για τη στιγμή, σκέφτηκα: μοιάζει περισσότερο σαν ένα μοναδικό κύτταρο.”
Ο Λάβλοκ καθόρισε τη Γαία ως:
“Μια πολύπλοκη οντότητα η οποία περιλαμβάνει την βιόσφαιρα της Γης, την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και το έδαφος. Η συνολική δομή συνιστά ένα σύστημα ανάδρασης ή ένα κυβερνητικό σύστημα το οποίο αναζητά το βέλτιστο δυνατό φυσικό και χημικό περιβάλλον για τη ζωή σε αυτόν τον πλανήτη.”
Η αρχική του υπόθεση ήταν ότι η βιομάζα τροποποιεί τις συνθήκες στον πλανήτη για να τις κάνει περισσότερο φιλόξενες – η υπόθεση της Γαίας ορθά προσδιόρισε αυτή την “φιλικότητα” ως μια πλήρη ομοιόσταση. Η αρχική υπόθεση του Λάβλοκ, που κατηγορήθηκε ότι ήταν τελεολογική από τους επικριτές του, ήταν πως η ατμόσφαιρα της Γαίας διατηρείται σε ομοιόσταση από και προς όφελος της βιόσφαιρας.
Ο Λάβλοκ πρότεινε την ιδέα πως η ζωή στη Γη παρέχει ένα κυβερνητικό, ομοιοστατικό ανατροφοδοτούμενο σύστημα το οποίο διευθύνεται αυτόματα και ασυναίσθητα από τα βιωτά, οδηγώντας σε μια ευρύτερη σταθεροποίηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας και της χημικής σύνθεσης της Γης.
Με αυτή την αρχική υπόθεση, ο Λάβλοκ αξίωσε την ύπαρξη ενός παγκόσμιου συστήματος ελέγχου της επιφανειακής θερμοκρασίας, της ατμοσφαιρικής σύνθεσης και των επιπέδων αλμυρότητας των ωκεανών. Τα επιχειρήματά του ήταν:
Η παγκόσμια επιφανειακή θερμοκρασία της Γης έχει παραμείνει σταθερή, παρά την αύξηση της ενέργειας που παρέχεται από τον Ήλιο
Η Ατμοσφαιρική σύνθεση παραμένει σταθερή, μολονότι θα έπρεπε να είναι ασταθής
Η αλμυρότητα των ωκεανών είναι σταθερή
Από τότε που ξεκίνησε η ζωή στη Γη, η ενέργεια που παρέχεται από τον Ήλιο έχει αυξηθεί κατά 25{239f029635181d89655d9f5197ced0c7530b2a0cc9cbc7d1798f9f7c796b465f} με 30{239f029635181d89655d9f5197ced0c7530b2a0cc9cbc7d1798f9f7c796b465f}· ωστόσο η επιφανειακή θερμοκρασία του πλανήτη έχει διατηρηθεί αξιοσημείωτα σταθερή όταν μετράται σε παγκόσμια κλίμακα. Επιπρόσθετα, παρατήρησε, η ατμοσφαιρική σύσταση της Γης είναι σταθερή. Η γήινη ατμόσφαιρα αποτελείται σήμερα από 79{239f029635181d89655d9f5197ced0c7530b2a0cc9cbc7d1798f9f7c796b465f} άζωτο, 20,7{239f029635181d89655d9f5197ced0c7530b2a0cc9cbc7d1798f9f7c796b465f} οξυγόνο και 0,03{239f029635181d89655d9f5197ced0c7530b2a0cc9cbc7d1798f9f7c796b465f} διοξείδιο του άνθρακα. Το οξυγόνο είναι το δεύτερο πιο δραστικό στοιχείο μετά το φθόριο, και θα έπρεπε να αντιδρά χημικά με τα αέρια και τα ορυκτά της ατμόσφαιρας και του φλοιού της Γης. Ίχνη μεθανίου (με ρυθμούς παραγωγής της τάξης των 100.000 τόννων ανά έτος) δεν θα έπρεπε να υπάρχουν, καθώς το μεθάνιο είναι εύφλεκτο σε μια ατμόσφαιρα οξυγόνου. Αυτό το μείγμα συστατικών που αποτελούν την ατμόσφαιρα θα έπρεπε να είναι ασταθές, και η σταθερότητά του θα μπορούσε να έχει διατηρηθεί μόνο με την αφαίρεση ή παραγωγή ποσοτήτων από τους ζωντανούς οργανισμούς. Με διαφορετική διατύπωση, η ατμόσφαιρα πρέπει να είναι ένα ανοικτό σύστημα μακριά από την ισορροπία, καθώς τα συστατικά της δεν μπορούν να ισορροπήσουν από μόνα τους, διατηρώντας την τρέχουσα σύνθεση.
Η αλμυρότητα των ωκεανών έχει παραμείνει σταθερή στο 3,4{239f029635181d89655d9f5197ced0c7530b2a0cc9cbc7d1798f9f7c796b465f} περίπου για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Η σταθερότητα της αλμυρότητας είναι σημαντική καθώς τα περισσότερα κύτταρα χρειάζονται ένα μάλλον σταθερό επίπεδο αλμυρότητας και δεν αντέχουν πολύ τιμές πάνω από το 5{239f029635181d89655d9f5197ced0c7530b2a0cc9cbc7d1798f9f7c796b465f}. Η αλμυρότητα ελέγχεται εν μέρει μέσω των διαδικασιών εξάτμισης, που λαμβάνουν χώρα κυρίως σε λιμνοθάλασσες. Η μόνη σημαντική φυσική πηγή ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα (CO2) είναι η ηφαιστειακή δραστηριότητα, ενώ σημαντική πηγή απορρόφησής του είναι μέσω της αποσάθρωσης μερικών πετρωμάτων. Κατά την αποσάθρωση, μια αντίδραση προκαλεί το σχηματισμό ανθρακικού ασβεστίου. Αυτή η χημική αντίδραση ενισχύεται από τα βακτήρια και τις ρίζες φυτών στο έδαφος, όπου βελτιώνουν την κυκλοφορία των αερίων. Το ανθρακικό ασβέστιο μπορεί να μεταφερθεί με τα νερά στη θάλασσα όπου χρησιμοποιείται από τους ζωντανούς οργανισμούς που διαθέτουν όστρακα και κελύφη. Μετά το θάνατό τους, τα κελύφη τους βυθίζονται στον πυθμένα των ωκεανών όπου δημιουργούν ασβεστολιθικές εναποθέσεις. Εν συντομία, οι βράχοι αποσαθρώνονται, το παραγόμενο διοξείδιο του άνθρακα υφίσταται επεξεργασία από τους ζωντανούς οργανισμούς και επιστρέφει στα πετρώματα μέσω της διαδικασίας ιζηματογένεσης. Μέρος των οργανισμών με ανθρακούχα κελύφη είναι οι κοκκολιθοφόροι (μονοκύτταρα φύκη), που συμβάλλουν επίσης στο σχηματισμό των νεφών. Όταν πεθαίνουν, απελευθερώνουν ένα θειώδες αέριο (DMS), (CH3)2S, τα μόρια του οποίου δρουν ως κέντρα συμπύκνωσης των υδρατμών κατά το σχηματισμό νεφών.
Ο Λάβλοκ το βλέπει αυτό ως μια από τις περίπλοκες διεργασίες που διατηρούν τις συνθήκες κατάλληλες για τη ζωή. Τα ηφαίστεια διοχετεύουν το CO2 στην ατμόσφαιρα, το CO2 συμμετέχει στη διάβρωση του ασβεστολίθου, που και η ίδια επιταχύνεται από τη θερμοκρασία και τη ζωή που υπάρχει στο έδαφος, το διαλυμένο CO2 χρησιμοποιείται κατόπιν από τα φύκη και απελευθερώνεται στον πυθμένα των ωκεανών. Μια περίσσεια CO2 μπορεί να αντισταθμιστεί από μια αύξηση στους πληθυσμούς των κοκκολιθοφοριδών, ανεβάζοντας την ποσότητα του CO2 που δεσμεύεται στον πυθμένα των ωκεανών. Οι κοκκολιθοφορίδες αυξάνουν την νεφοκάλυψη, συνεπώς ελέγχουν την επιφανειακή θερμοκρασία, βοηθούν στην ψύξη ολόκληρου του πλανήτη και ευνοούν τις καθιζήσεις που είναι απαραίτητες για τα φυτά της ξηράς. Για τον Λάβλοκ, οι κοκκολιθοφορίδες είναι ένα στάδιο σε έναν ρυθμιστικό βρόχο ανάδρασης. Τώρα τελευταία η συγκέντρωση του ατμοσφαιρικού CO2 έχει αυξηθεί και υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι και οι εμφανίσεις των ωκεάνειων εξάρσεων σε πλαγκτόν αυξάνουν επίσης.
Αυτή η θεωρία βασίστηκε στην απλή ιδέα ότι η βιομάζα αυτοδιαχειρίζεται τις συνθήκες στον πλανήτη για να κάνει το φυσικό περιβάλλον (ειδικά όσον αφορά την θερμοκρασία και τη χημεία της ατμόσφαιρας) στον πλανήτη περισσότερο φιλόξενο για τα είδη που απαρτίζουν τη γήινη “ζωή”. Η Υπόθεση της Γαίας ορίζει επακριβώς αυτή τη “φιλικότητα” σαν μια πλήρη ομοιόσταση. Ένα απλό μοντέλο που συχνά χρησιμοποιείται για να σκιαγραφήσει την αρχική Υπόθεση της Γαίας είναι η λεγόμενη προσομοίωση του Κόσμου-Μαργαρίτα (Daisyworld).
Το κατά πόσον ένα τέτοιο σύστημα λειτουργεί όντως στη Γη είναι ακόμη ανοικτό προς συζήτηση. Μερικοί σχετικά απλοί ομοιοστατικοί μηχανισμοί είναι γενικά αποδεκτοί. Για παράδειγμα, όταν τα επίπεδα του ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα ανεβαίνουν, τα φυτά μπορούν να αναπτυχθούν περισσότερο και επομένως δεσμεύουν περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα, αλλά σε ποιο βαθμό αυτοί οι μηχανισμοί σταθεροποιούν και τροποποιούν το συνολικό κλίμα της Γης δεν είναι ακόμα γνωστό.
Η αρχική “Υπόθεση της Γαίας” επικρίθηκε σφοδρά από πολλούς επιστήμονες ότι είναι τελεολογική, μια δοξασία ότι όλα τα πράγματα έχουν έναν προκαθορισμένο σκοπό.
Δέχτηκε στις πρώτες μέρες της έντονη κριτική, ειδικά από τον Ρίτσαρντ Ντώκινς (Richard Dawkins) και τον Φορντ Ντούλιτλ (Ford Doolittle). Αυτοί οι τελευταίοι επιχειρηματολογούν ότι οι οργανισμοί δεν θα μπορούσαν να ενεργούν ενορχηστρωμένα καθώς αυτό θα απαιτούσε πρόνοια και προγραμματισμό εκ μέρους τους. Απέρριψαν τη δυνατότητα οι βρόχοι ανάδρασης να μπορούν να σταθεροποιούν το σύστημα. Το 1982, ο Ντώκινς ισχυρίστηκε ότι “δεν υπήρχε κανένας τρόπος ώστε η εξέλιξη δια της φυσικής επιλογής να οδηγήσει σε αλτρουισμό σε Παγκόσμια κλίμακα”. Το βρίσκουν αδύνατο να εξηγήσουν πώς θα μπορούσαν να έχουν εξελιχθεί οι βρόχοι ανάδρασης που ο Λάβλοκ λέει ότι σταθεροποιούν το σύστημα της Γαίας. Προβάλλουν το επιχείρημα ότι, καθώς η Γαία δεν μπορεί η ίδια να αναπαραχθεί, δεν μπορεί να είναι ζωντανή με καμιά ουσιαστική έννοια. Ισχυρίζονται επίσης ότι η θεωρία δεν είναι επιστημονική επειδή είναι αδύνατον να υποβληθεί σε έλεγχο μέσω ελεγχόμενων πειραμάτων. Ο Λάβλοκ πρότεινε το μοντέλο του Κόσμου-Μαργαρίτα ως μαθηματική απόδειξη για να αντικρούσει τις περισσότερες από αυτές τις επικρίσεις.
Η αρχική υπόθεση ήταν μάλλον ανακριβής και ο Λάβλοκ αργότερα διέψευσε την κατηγορία της τελεολογίας δηλώνοντας “Πουθενά στα γραφόμενά μας δεν εκφράζουμε την ιδέα ότι η αυτορύθμιση του πλανήτη είναι σκόπιμη, ή εμπλέκει πρόνοια ή σχεδιασμό εκ μέρους των βιωτών”. – (Lovelock, J. E. 1990)
Ο Λάβλοκ απάντησε στους επικριτές του με το μαθηματικό μοντέλο του κόσμου-μαργαρίτα (Daisyworld) (1983), πρώτον για να αποδείξει την ύπαρξη μηχανισμών ανάδρασης, δεύτερον για να δείξει ότι είναι δυνατόν η αυτορύθμιση της παγκόσμιας βιομάζας να προκύψει χωρίς να εμπλέκεται σ’ αυτό η ενσυνείδητη σκοπιμότητα.
Το 1988, ο κλιματολόγος Stephen Schneider οργάνωσε ένα συνέδριο στην Αμερικανική Ένωση Γεωφυσικής αποκλειστικά για τη θεωρία της Γαίας. Οι κατηγορίες περί τελεολογισμού εγκαταλείφθηκαν μετά τη συνάντηση αυτή.
Ο Λάβλοκ παρουσίασε μια νέα εκδοχή της “Υπόθεσης της Γαίας”, στην οποία εγκατέλειπε κάθε προσπάθεια να δείξει ότι η Γαία σκόπιμα ή συνειδητά διατηρούσε την περίπλοκη ισορροπία στο περιβάλλον της που χρειαζόταν η ζωή για να επιβιώσει. Αυτή η νέα υπόθεση ήταν περισσότερο αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα. Υποστήριξε τη νέα του υπόθεση εισάγοντας τη μεταφορά του κόσμου-μαργαρίτα. Χρησιμοποιώντας προσομοιώσεις σε υπολογιστή των παραμέτρων του Κόσμου-Μαργαρίτα (απουσία ατμόσφαιρας, λαμβάνοντας υπόψιν τον διαφορετικό βαθμό λευκαύγειας για κάθε τύπο μαργαρίτας) και μια μαθηματική προσέγγιση, ο Λάβλοκ απέδειξε ότι η ελεγχόμενη ευστάθεια του κλίματος από τη ζωή δεν ήταν τελεολογική. Η νέα “Υπόθεση της Γαίας” δήλωνε πως η Γαία είναι ομοιοστατική, δηλ. ότι τα βιωτά επηρεάζουν τον άβιο κόσμο κατά έναν τρόπο που εμπλέκει ομοιοστατική ανάδραση.
Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου της Γαίας, ο Τζέιμς Κίρχνερ (James Kirchner), φυσικός και φιλόσοφος, εκμεταλλεύτηκε την ευκαιρία της συνάντησης για να εξηγήσει πως δεν υπάρχει μόνο μία “Υπόθεση της Γαίας”, αλλά πολλές, που κυμαίνονται από την “ασθενή” έως την “ισχυρή” Υπόθεση της Γαίας. Περιέγραψε πέντε από αυτές: Επιδραστική Γαία, Συνεξελικτική Γαία, Ομοιοστατική Γαία, Τελεολογική Γαία, Βελτιστοποιητική Γαία.
Ισχυρές θεωρίες της Γαίας
Μπορούν να οριστούν αρκετοί τύποι ισχυρών θεωριών της Γαίας.
Μια ακόμη ισχυρότερη θέση πρεσβεύει ότι τα βιωτά χειρίζονται επιδέξια το φυσικό τους περιβάλλον για να δημιουργήσουν τις βέλτιστες συνθήκες. Αναφέρεται μερικές φορές με την ονομασία βελτιστοποιητική Γαία.
“η ατμόσφαιρα της Γης είναι κάτι παραπάνω από μια απλή ανωμαλία· μοιάζει να είναι μια επινόηση ειδικά σχεδιασμένη για έναν αριθμό σκοπών”. (Λάβλοκ και Μάργκουλις 1974).
Η Βελτιστοποιητική Γαία βεβαιώνει ότι τα βιωτά χειρίζονται περίτεχνα το φυσικό τους περιβάλλον με σκοπό τη δημιουργία βιολογικά ευνοϊκών, ή ακόμη και βέλτιστων, συνθηκών για τα ίδια.
“…είναι απίθανο η σύμπτωση από μόνη της να μπορεί να εξηγήσει το γεγονός ότι η θερμοκρασία, το pH και η παρουσία μιγμάτων από θρεπτικά συστατικά έχουν υπάρξει, για αχανείς χρονικές περιόδους, ακριβώς στις ευνοϊκές τιμές και ποσότητες για την επιφανειακή ζωή. Μάλλον, … ξοδεύεται ενέργεια από τα βιωτά για να διατηρήσουν ενεργά αυτές τις βέλτιστες συνθήκες”. (Λάβλοκ και Μάργκουλις 1974)
Μια ακόμη ισχυρή θεωρία είναι η αποκαλούμενη Ωμέγα Γαία. Ο Τεγιάρ ντε Σαρντέν (Teilhard de Chardin) ισχυρίστηκε ότι η Γη εξελίσσεται περνώντας από στάδια κοσμογένεσης, επηρεάζοντας την γεώσφαιρα, τη βιογένεση της βιόσφαιρας, και την νοογένεση της νοόσφαιρας, με αποκορύφωμα το Σημείο Ωμέγα.
Μια εκδοχή της “Θεωρίας της Γαίας” αναπτύχθηκε από την Λιν Μάργκουλις (Lynn Margulis), μικροβιολόγο που κέρδισε το βραβείο MacArthur για τη Θεωρία της Ενδοσυμβίωσης το 1979. Το μοντέλο της είναι από ορισμένες απόψεις πιο περιορισμένο σε εμβέλεια από εκείνο που πρότεινε ο Λάβλοκ. Συγκεκριμένα, ότι μόνο ομοιορητικές και όχι ομοιοστατικές ισορροπίες εμπλέκονται, και ότι δεν υπάρχει καμιά ιδιαίτερη τάση των βιοσφαιρών να διατηρήσουν τους τρέχοντες πληθυσμούς τους, και σίγουρα όχι να τους κάνουν τη διαβίωση πιο άνετη. Ακολούθως, η Γη δεν είναι ένας ζωντανός οργανισμός που μπορεί να ζήσει ή να πεθάνει μονομιάς, αλλά μάλλον ένα είδος κοινότητας εμπιστοσύνης που μπορεί να υπάρξει σε πολλά διακριτά επίπεδα ενοποίησης. Αλλά αυτό αληθεύει για όλους τους πολυκύτταρους οργανισμούς, δεν πεθαίνουν όλα τα κύτταρα του σώματος διαμιάς.
Συγγραφέας από κοινού με τον Λάβλοκ της αρχικής υπόθεσης της Γαίας, «η Λιν Μάργκουλις μας λέει ότι η Γη δεν είναι ομοιοστατική αλλά ομοιορητική: δηλαδή, η σύνθεση της γήινης ατμόσφαιρας, υδρόσφαιρας και λιθόσφαιρας κυμαίνονται γύρω από “σταθερά σημεία ισορροπίας” όπως συμβαίνει στην ομοιόσταση, αλλά αυτά τα σταθερά σημεία μεταβάλλονται με το χρόνο… η Γαία είναι απλώς συμβίωση όπως γίνεται αντιληπτή από το διάστημα» – από την Greenpeace προφανώς αναφερόμενο στο έργο της Λιν Μάργκουλις, Ο Συμβιωτικός Πλανήτης: Μια νέα Άποψη για την Εξέλιξη.
Ένα σύστημα σε ομοιόσταση τείνει να μετακινηθεί προς σταθερές τιμές των παραμέτρων του, ενώ ένα σύστημα σε ομοιόρηση θα εκδηλώνει πάντοτε παρόμοια δυναμική συμπεριφορά, χωρίς απαραιτήτως να συγκλίνει σε μια σταθερή κατάσταση. Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι τα φυτά επιλέγονται για τις μικροκλιματικές επιπτώσεις που μπορεί να έχουν τοπικά πάνω στον εαυτό τους, και καλές ενδείξεις ότι αυτά τα σχήματα επιλογής υπάρχουν επίσης σε κάπως ευρύτερη κλίμακα, με συμβιωτικές σχέσεις να αναπτύσσονται για μεγαλύτερης κλίμακας κλιματικές τροποποιήσεις.
Άλλες ανταγωγιστικές θεωρίες προτείνουν ότι η Γαία είναι συν-εξελικτική. Η συνεξέλιξη σ’ αυτό το εννοιολογικό πλαίσιο έχει οριστεί ως εξής: “τα βιωτά επηρεάζουν το άβιο περιβάλλον τους, και αυτό το περιβάλλον με τη σειρά του επηρεάζει τα βιωτά μέσω Δαρβινικών διαδικασιών.” Ο Λάβλοκ έδωσε αποδείξεις για αυτό στο δεύτερο βιβλίο του Οι Εποχές της Γαίας, καταδεικνύοντας την εξέλιξη από τον κόσμο των πρώιμων θερμο-οξεόφιλων και μεθανογόνων βακτηρίων προς τη σημερινή εμπλουτισμένη με οξυγόνο ατμόσφαιρα που επιτρέπει περισσότερο ανεπτυγμένη ζωή.
Η ασθενέστερη μορφή της θεωρίας έχει ονομαστεί επιδραστική Γαία. Πρεσβεύει απλώς ότι τα βιωτά επηρεάζουν ορισμένες απόψεις του άβιου κόσμου, π.χ. τη θερμοκρασία και την ατμόσφαιρα.
Όλες αυτές οι θεωρίες είναι περισσότερο αποδεκτές από τη σκοπιά της ορθόδοξης επιστήμης, καθώς δεν αξιώνουν ομοιόσταση. Δηλώνουν ότι η εξέλιξη της ζωής και του περιβάλλοντός της μπορεί να επηρεάζουν το ένα το άλλο. Ένα παράδειγμα είναι ο τρόπος που έδρασαν τα φωτοσυνθετικά βακτήρια κατά τη διάρκεια της Προκάμβριας περιόδου και τροποποίησαν τελείως την ατμόσφαιρα της Γης για να την μετατρέψουν σε αερόβια, και ως τέτοια κατάλληλη για την περαιτέρω εξέλιξη της ζωής (συγκεκριμένα της ευκαρυωτικής ζωής). Ωστόσο, αυτές οι θεωρίες δεν αξιώνουν ότι η αλλαγή της ατμόσφαιρας έγινε συντονισμένα και δια μέσου της ομοιόστασης.
Εννοιολογική διαμάχη
Το επιχείρημα είναι ότι αυτοί οι συμβιωτικοί οργανισμοί, όντας αδύνατο να επιβιώσουν ξεκομμένοι ο ένας από τον άλλο και τις κλιματολογικές και τοπικές συνθήκες, συγκροτούν εκ των πραγμάτων έναν οργανισμό, υπό μια ευρύτερη έννοια του όρου οργανισμός από την συμβατικά χρησιμοποιούμενη. Το αν αυτή είναι μια έγκυρη χρήση του όρου αποτελεί ζήτημα έντονων προστριβών, αλλά εντέλει φαίνεται να πρόκειται για μια σημασιολογική έριδα. Υπό αυτή την έννοια της λέξης οργανισμός, υποστηρίζεται σύμφωνα με τη θεωρία ότι το σύνολο της βιομάζας της Γης “είναι ένας και μόνος οργανισμός”.
Δυστυχώς, πολλοί υποστηρικτές των διαφόρων θεωριών της Γαίας δεν ξεκαθαρίζουν επακριβώς πού τοποθετούνται σε αυτό το φάσμα· αυτό δυσχεραίνει τη συζήτηση και την κριτική. Πιο πρόσφατα κατόπιν άλλων συνεδρίων, το όλο φάσμα της ίδιας της “ασθενούς” και “ισχυρής” υπόθεσης της Γαίας έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση.
Μεγάλο μέρος της προσπάθειας όσων αναλύουν τη θεωρία αναλώνεται επί του παρόντος σε μια απόπειρα να διευκρινιστεί τι ακριβώς είναι αυτές οι διάφορες υποθέσεις, και κατά πόσον είναι προτάσεις για τον “έλεγχο” ή τη “διαχείριση” πειραματικών εξαγομένων. Οι ερμηνείες της Γαίας τόσο του Λάβλοκ όσο και της Μάργκουλις θεωρούνται έγκυρες επιστημονικές θεωρίες, και αποτελούν πια μέρος της καθιερωμένης βιολογίας.
Μέχρι σήμερα η Θεωρία της Γαίας έχει αντεπεξέλθει επιτυχώς σε όλους τους προτεινόμενους και διεξαχθέντες πειραματικούς ελέγχους. Σαν αποτέλεσμα, ο Λάβλοκ έχει δηλώσει ότι η ιδέα έχει πλέον εξελιχθεί από την Υπόθεση της Γαίας στη Θεωρία της Γαίας, και τώρα πλέον στην Επιστήμη της Γαίας.
Η υπόθεση της Γαίας στην οικολογία
Μετά τις αρχικές κριτικές, η υπόθεση της Γαίας είναι πλέον σεβαστή σαν ένα βασικό κομμάτι της οικολογικής επιστήμης, προτείνοντας ουσιαστικά να θεωρούμε τον πλανήτη ως το περικλείον αντικείμενο όλης της οικολογικής μελέτης. Οι περισσότεροι οικολόγοι συμφωνούν να αφομοιώσουν τη βιόσφαιρα σε ένα υπερ-οικοσύστημα και θεωρούν αυτή την υπόθεση, μολονότι απλουστευτική, συνεπή με την σύγχρονη οπτική της παγκόσμιας οικολογίας, καθώς επανεισάγει την έννοια της βιόσφαιρας και της βιοποικιλότητας. Η υπόθεση της Γαίας έχει ονομαστεί και γεωφυσιολογία ή Επιστήμη του συστήματος της Γης, που λαμβάνει υπόψη της τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των βιωτών, των ωκεανών και της ατμόσφαιρας.
Η θεωρία της Γαίας στη Λογοτεχνία
Ο κύκλος μυθιστορημάτων του Ισαάκ Ασίμοβ (Isaac Asimov) “Γαλαξιακή Αυτοκρατορία” (ελλ. εκδ. Κάκτος, Αθήνα) στηρίζεται, ιδιαίτερα στον 4ο και 5ο τόμο της, σε μεγάλο βαθμό στη Θεωρία της Γαίας.
Επιλεγμένη Βιβλιογραφία:
Lovelock, James, Gaia: A New Look at Life on Earth ISBN 0192862189
Lovelock, James, 1995, The Ages of Gaia: A Biography of Our Living Earth ISBN 0393312399
Lovelock, James, 2001, Homage to Gaia: The Life of an Independent Scientist ISBN 0198604297
Stephen H. Schneider (Editor), et al, 2004, Scientists Debate Gaia: The Next Century ISBN 0262194988
Earthdance by Elisabet Sahtouris (Αγγλικά)
The Gaia Hypothesis proposed by Dr James Lovelock & Dr Lynn Margulis(Αγγλικά)
Gaia and Thermodynamics (Αγγλικά)
Highlife Theory – Extends the Gaia Hypothesis, showing evidence of super intelligence. (Αγγλικά)
——————————-
Το άρθρο βασίστηκε αρχικά στο άρθρο Gaia theory (science)
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
