Σύρος – «Στου Αμερικάνου…»

Του Τέου Ρόμβου

Ο ανθρώπινος πολιτισμός από τις απαρχές του ταυτίστηκε με το δένδρο και τους καρπούς του. Πριν ακόμη ο άνθρωπος-τροφοσυλλέκτης μάθει να καλλιεργεί, το δένδρο του προσέφερε εύκολα τροφή, ενώ αργότερα του παρείχε ξυλεία για την κατασκευή εργαλείων, σπιτιών, πλοίων, ίνες για το ρουχισμό του, ρίζες για φαρμακευτική χρήση.

Στις ιστορίες που αφηγούνταν γύρω από τη φωτιά εκείνοι οι πρώτοι άνθρωποι, ο κόσμος παρουσιαζόταν με τη μορφή ενός τεράστιου δένδρου, που είτε ακουμπούσε στη γη κι έφτανε ψηλά στον ουρανό είτε πάλι ήταν ένα αντεστραμμένο δένδρο με τις ρίζες του να ακουμπούν στο σύμπαν.

Ο καρπός του δένδρου έγινε σύμβολο ιερό, γύρω από τα δένδρα ξεκίναγαν τα τραγούδια και οι κυκλικοί χοροί. Το δένδρο μεταρσιώθηκε, θεοποιήθηκε, έγινε σύμβολο γέννησης και ανανέωσης της ζωής, η ανδρογύναια ένωση. Θεωρείτο ότι ενείχε το μυστικό της παντοτινής ζωής και στους μύθους εμφανιζόταν ένας δράκος να στέκει δίπλα του και να φυλάει τον καρπό. Έτσι, ο Ηρακλής έκλεψε τα μήλα από τον κήπο των Εσπερίδων κάτω από τη μύτη του φύλακα δράκοντα, ενώ ο Ιάσων σκότωσε το φίδι που φύλαγε το δένδρο με το χρυσόμαλλο δέρας.

Στην παράδοση του ελληνικού πολιτισμού σπουδαία θέση κατείχε το «ιερό δένδρο» της ελιάς. Το 1973, ένας από τους αρχαιότερους ελαιώνες, αυτός της Πάχης των Μεγάρων, ξεριζώθηκε από τους Συνταγματάρχες της χούντας που θέλησαν μ’ αυτό τον τρόπο να εξυπηρετήσουν τους αμερικανούς πάτρωνές τους κατασκευάζοντας αεροδρόμιο στη θέση του ελαιώνα, μη δείχνοντας κανένα έλεος προς τα «ιερά δένδρα» ούτε προς τους εξεγερμένους αγρότες.

Τον ίδιο καιρό εκδόθηκε στις ΗΠΑ ένα βιβλίο με τίτλο “Island  in Greece” που μιλούσε για τη ζωή  ενός ανθρώπου που ζούσε στη βόρεια πλευρά της Σύρου. Ο άνθρωπος αυτός, που έχει πια πεθάνει, έγινε γνωστός στους ντόπιους ως «ο Γιάννης ο Αμερικάνος» που είχε το μεράκι να φυτεύει δένδρα.

Ο «Γιάννης» επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Αιγαίο στα 1962, μαγεύτηκε από τα νησιά αλλά και ξαφνιάστηκε, όταν αντίκρισε τη γύμνια του τοπίου και την ερημοποίηση στα κυκλαδονήσια. Έχοντας δεχτεί, στα τρυφερά του χρόνια, κλασική παιδεία θυμόταν αποσπάσματα από τον Όμηρο:

νησὶ που ατέλειωτα κρατούν πέλαα στεφανωμένο·
νησὶ στρωμένο χαμηλά, μα ξάνοιγα στη μέση
καπνὸ που μέσ’ απ’ τα πυκνὰ τα δάσια ξεκινούσε.”

Καθώς και περιγραφές άλλων αρχαίων συγγραφέων που αναφέρονταν στη γόνιμη γη των νησιών:

Και δέντρα αψηλοφύλλωτα κρεμούσαν τον καρπό τους,
ροϊδιές, αφράτες απιδιές, μηλιὲς καλοκαρπούσες,

συκιὲς μελόγλυκες, κι ελιὲς φουντόκλωνες κι ανθάτες·

“ …Το εύφορο και μαλακό χώμα απομακρυνόταν από τα υψώματα στα χρόνια που πέρασαν γλιστρώντας σε μεγάλες ποσότητες και εξαφανιζόταν στα βάθη της θάλασσας. Έτσι αυτό που έχει απομείνει είναι μόνο ο ρηχός φλοιός της γης που μοιάζει με σκελετό άρρωστου κορμιού και παράγει μόνο τροφή για μέλισσες. Παλαιότερα ο τόπος μας διατηρούσε την ακεραιότητα του και αντί για ξερά βουνά είχε ψηλούς χωμάτινους λόφους με πολλά δάση, από τα οποία ακόμα και σήμερα φαίνονται σημάδια. Από τα δάση αυτά έχουν γίνει και οι στέγες πολλών κτιρίων που εξακολουθούν να είναι άθικτες μέχρι τις μέρες μας. Ακόμα, υπήρχαν πολλά άλλα καρποφόρα δέντρα και άφθονα βοσκοτόπια. Ο τόπος πλουτιζόταν κάθε χρόνο με το νερό της βροχής που δεν χανόταν όπως σήμερα που κυλάει πάνω στην αποψιλωμένη γη και καταλήγει στη θάλασσα, αλλά έχοντας πολλά χώματα (η γη) το συγκρατούσε η ίδια. Έτσι, όλα τα μέρη είχαν τρεχούμενα νερά από πηγές και ποτάμια. Οι βωμοί που έχουν απομείνει μέχρι σήμερα στα μέρη όπου υπήρχαν πηγές είναι σημάδια που επιβεβαιώνουν ότι είναι αληθινά όσα λέγονται τώρα….”

(Πλάτων: Τίμαιος και Κριτίας, Εκδ. Κάκτος, 1993:261-65).

Εικάζω πως κάτι θαυμαστό συνέβη σ’ εκείνο το ταξίδι, που τον έκανε να σκεφθεί τι αξίζει πιο πολύ στη ζωή, και ν’ αφιερώσει τον υπόλοιπο βίο του στο φύτεμα των δένδρων. Ίσως πάλι θέλησε απλά να αποδείξει ότι στα ερημοποιημένα νησιά του Αιγαίου μπορούν να αναβιώσουν τα δάση. Για το σκοπό αυτό, ο «Γιάννης» επέστρεψε το 1964 στην Ελλάδα μαζί με τον γιο του Τζων το νεώτερο και  αγόρασε μια περιοχή 800 στρεμμάτων στην Απάνω Μεριά της Σύρου, κοντά στον όρμο των Γραμμάτων, την περιέφραξε για να κρατήσει μακριά τις κατσίκες, έσκαψε με σκληρό αγώνα δυο πηγάδια μέσα στα βράχια και για αρχή δημιούργησε ένα φυτώριο, ώστε να ξεκινήσει τη μακρά διαδικασία της ανασύστασης του νησιωτικού εδάφους μέσω της δενδροφύτευσης. Με αποφασιστικότητα και καρτερία φύτεψε δεκάδες, εκατοντάδες, χιλιάδες σπόρους και περίμενε να πραγματοποιήσει το όραμά του: να ξαναδώσει ζωή στην απογυμνωμένη περιοχή.

Για τους κατοίκους της Απάνω Μεριάς ο «Γιάννης» έγινε ένας άνθρωπος του τόπου, που τον έβλεπαν να πηγαινοέρχεται με ταξί μέχρι τον Κάμπο και μετά να περπατάει για καμιά ώρα στο μονοπάτι με βροχή ή ψύχος μέχρι να φτάσει στο τέλος του νησιού και στα αγαπημένα του δένδρα που από τους ντόπιους θεωρούνταν «άχρηστες παλιοφυλλάδες».

Κάθε χρόνο, ο «Γιάννης» περνούσε αρκετούς μήνες εκεί φροντίζοντας και επιβλέποντας την περιποίηση των δένδρων. Άρχισε να μαθαίνει από τους αγρότες της Απάνω Μεριάς τον τρόπο της άνυδρης καλλιέργειας, κι αφού κατασκεύαζε αυλάκια στις απάνεμες πλαγιές φύτευε στη σειρά δενδρύλλια, κυρίως Χαλέπιο Πεύκη. Γύρω από τη ρίζα κάθε δένδρου έσκαβε μια λακκούβα, ώστε να συγκρατείται το βρόχινο νερό και η υγρασία, ενώ με το συνεχές σκάλισμα διατηρούνταν το χώμα αφράτο και μειωνόταν η εξάτμιση του νερού. Εμπλούτιζε τακτικά το έδαφος με τα αναγκαία ιχνοστοιχεία, όπως το άζωτο, που σπανίζει στην περιοχή των Γραμμάτων. Εκείνα τα πρώτα χρόνια φύτεψε πάνω από 10.000 δένδρα. Επέζησαν περίπου  5.000 απ’ αυτά, μερικά λίγο μεγαλύτερα από μπονζάι, λόγω του ισχυρού ανέμου, άλλα όμως φτάνουν ως και τα  6 μέτρα. Μολονότι το έδαφος είναι άγονο, η βροχή σπάνια, ο ήλιος το καλοκαίρι ανελέητος, ο αέρας συνεχής και ισχυρός και η αρμύρα της θάλασσας κατακαίει τη βλάστηση, τα δένδρα ευδοκίμησαν. Και σήμερα, χάρη στον αγώνα του «Γιάννη», η περιοχή των Γραμμάτων, που υπήρξε το καταφύγιο των ανεμοδαρμένων θαλασσοπόρων από αρχαιοτάτων χρόνων, έχει μετατραπεί σε ένα παραδείσιο αγκυροβόλιο για σύγχρονα σκάφη, ενώ τα ψηλά δένδρα που γεμίζουν την παραλία της Γριάς Σπηλιάς, πιο γνωστή σήμερα σαν παραλία «του Αμερικάνου», έχουν γίνει ο αγαπημένος προορισμός για τους κατοίκους και τους επισκέπτες του νησιού.

Αυτά τα πρώτα χρόνια, τα γεμάτα από αγνό αλτρουισμό και από το πάθος να αποκαταστήσει τη φυσική ομορφιά του δάσους σε ένα κομμάτι γης, έτσι όπως θα ήταν πριν από μερικές εκατοντάδες χρόνια, κατέγραψε ο «Γιάννης» στο βιβλίο του “Island  in Greece”.

 

Ο αγώνας του αυτός, αγώνας που σε παλαιότερες εποχές έπαιρνε τη μορφή της αναμέτρησης του γέρο Σαντιάγκο με τους καρχαρίες και του πλοίαρχου ΄Αχαμπ με τον Μόμπυ Ντικ, όλων αυτών των ιδανικών προσώπων της αμερικάνικης λογοτεχνίας που διαπνέονταν από το πάθος του ανθρώπου να κυριαρχήσει πάνω στη φύση, τώρα έχει διαφοροποιηθεί, γιατί ο «Γιάννης» κατανόησε ότι είναι ζωτική ανάγκη να αποκατασταθούν οι καταστροφές που ο άνθρωπος έχει εντωμεταξύ προκαλέσει στη φύση. «Βουνά γυμνά γεμάτα βράχια και ασπαλάθους κατάντησαν ο άνθρωπος και η αδηφάγος αίγα τα νησιά και όχι η έλλειψη βροχών», έλεγε. «Μάλλον η βροχή έπαψε να πέφτει επειδή εξαφανίστηκε η βλάστηση, γι’ αυτό πρέπει να μάθουμε πώς θα αποκαταστήσουμε τα δάση».

Ο «Γιάννης» (Τζων Πήρσον), οικονομολόγος της αμερικάνικης κυβέρνησης και των Ηνωμένων Εθνών, που έγινε διάσημος στην Αμερική για τα δένδρα που φύτεψε στα Γράμματα, απεβίωσε στις 14 Σεπτεμβρίου του 2001, στη Μασαχουσέτη των Ηνωμένων Πολιτειών, σε ηλικία 95 ετών και σύμφωνα με την τελευταία του επιθυμία  η στάχτη του σκορπίστηκε στο αγαπημένο του δάσος, «στου Αμερικάνου».

 

 

Ένα νησί στην Ελλάδα του Τζων Πήρσον

https://mega.co.nz/#!acVnUTKZ!p3wQ5T–FyEOBuYHb80pTST_WnvdfSQntspOZw1xrp-4