Φέρουσα ικανότητα και ενεργειακή διασύνδεση

Της Εύπλοιας

Με τη στενή επιστημονική έννοια φέρουσα ικανότητα είναι ο αριθμός των ειδών ή των μονάδων του είδους που μπορούν να συντηρηθούν επ’ άπειρο από ένα οικοσύστημα χωρίς αυτό να υποβαθμιστεί.

Η ιδέα που εμπεριέχεται στον ορισμό αυτό είναι ότι η πεπερασμένη χωρητικότητα και η αντοχή των οικοσυστημάτων έχουν τεράστια σημασία και γι’ αυτό πρέπει να λαμβάνονται ως θεμελιώδες κριτήριο για τη διασφάλιση της επιθυμητής ισορροπίας τόσο των οικοσυστημάτων όσο και των ανθρωπογενών συστημάτων, πράγμα που αποτελεί και μέτρο της βιωσιμότητάς τους.

Με το ευρύτερό περιεχόμενό της η αρχή της φέρουσας ικανότητας λέει ότι η κατασκευή και διαχείριση των ανθρωπογενών συστημάτων δεν πρέπει να παραβιάζει τη φέρουσα ικανότητα αυτών των ίδιων αλλά και των οικοσυστημάτων (χερσαίων, υδάτινων, θαλάσσιων) που επηρεάζονται απ’ αυτά. Γιατί όλα τα ανθρωπογενή συστήματα κατασκευάζονται και εξελίσσονται με τα υλικά των οικοσυστημάτων(εις βάρος των οικοσυστημάτων). Όμως λόγω της εγγενούς προσαρμοστικότητας και των δυο η ισόρροπη συνύπαρξη και συνεξέλιξή τους είναι κατ’ αρχήν δυνατή. Έτσι, τα ανθρωπογενή, για παράδειγμα, συστήματα του αγροτικού πολιτισμού λειτούργησαν σταθερά επί πολλές χιλιετίες.

Αλλά η φέρουσα ικανότητα είναι το απαραβίαστο όριο ανάπτυξης των ανθρωπογενών συστημάτων. Πέραν αυτού δεν υπάρχει ανάπτυξη, αλλά αποσταθεροποίηση και εντροπία, πρώτα του οικοσυστήματος και ύστερα του ανθρωπογενούς συστήματος.

Σκοπός της βιώσιμης ανάπτυξης είναι η ταυτόχρονη εξέλιξη ανθρωπογενών συστημάτων και οικοσυστημάτων. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού πρέπει τα συστήματα αυτά να διατηρούν την ισορροπία τους. Κι αυτό θεωρείται εφικτό γιατί η ισορροπία αυτή είναι δυναμική κι έχει ελαστικότητα, έχει δηλαδή την τάση να επανέρχεται μετά την αρχική διατάραξη. Κατά συνέπεια, υπάρχουν περιθώρια αμοιβαίων προσαρμογών κατά τη διαδικασία της διαρκούς αλλαγής.

Η παραβίαση, όμως, του ορίου της φέρουσας ικανότητάς τους αποσταθεροποιεί τα συστήματα γιατί συνεπάγεται μη αναστρέψιμες εξελίξεις. Έτσι, το όριο αυτό είναι «κατώφλι» (threshold), πέραν του οποίου δεν υπάρχει δυνατότητα επανόδου, αλλά αναπόδραστη καταστροφή.

Από τα παραπάνω φαίνεται η τεράστια σημασία της φέρουσας ικανότητας που έχει μέχρι τώρα αγνοηθεί από τα υπερτροφικά βιομηχανικά συστήματα με αποτέλεσμα τη συνεχιζόμενη οικολογική κρίση. Ο σεβασμός της αρχής πρακτικά σημαίνει: α) τη διάκριση ανάμεσα στα συνήθη και τα ευαίσθητα οικοσυστήματα που επιδέχονται μόνο ήπια ανάπτυξη, β) την υποχρέωση θεσμοθέτησης μέτρων και μεθόδων μέτρησης της φέρουσας ικανότητας των ανθρωπογενών συστημάτων, που έχουν ροπή προς υπερτροφική ανάπτυξη, όπως για παράδειγμα του αριθμού και επιτρεπτού μεγέθους των οικισμών, του αριθμού των αυτοκινήτων ή των τουριστών σε ευαίσθητα οικοσυστήματα (ακτές, μικρά νησιά κ.ο.κ.), γ) την αρχή της σταθερής κατάστασης για τα φυσικά συστήματα της ατμόσφαιρας, υδρόσφαιρας και λιθόσφαιρας, ως προς τα στοιχεία των οποίων πρέπει να ισχύουν ορθές τιμές. Αυτό, άλλωστε, είναι και το κύριο πρόβλημα της ρύπανσης.

Την ανάγκη της εφαρμογής της αρχής της φέρουσας ικανότητας, που θέσπισε ρητά η Αρχή (6) της Διακήρυξης της Στοκχόλμης, αναγνώρισε για πρώτη φορά ρητά το Ε΄ Τμήμα του Σ.τ.Ε. στο θέμα της δημιουργίας νέων οικισμών που εξαπλώνονται ραγδαία εις βάρος της υπαίθρου εξ αιτίας της αχαλίνωτης κερδοσκοπίας γης και της απουσίας χωροταξικών σχεδίων. Το Σ.τ.Ε. έκρινε ότι η αλόγιστη οικιστική ανάπτυξη αποτελεί την κυριότερη απειλή κατά του περιβάλλοντος και ότι η ίδρυση οικισμών μπορεί να επιτραπεί μόνο στα πλαίσια ενός ευρύτερου σχεδιασμού σε επίπεδο τουλάχιστον νομού, αφού ληφθεί υπόψη η φέρουσα ικανότητα του συνολικού οικιστικού ιστού και των οικοσυστημάτων καθώς επίσης και η χωροταξική εν γένει διάταξη της περιοχής.

Άλλο παράδειγμα παραβίασης της φέρουσας ικανότητας το οποία αντιμετώπισε το Σ.τ.Ε ήταν ο ραγδαίος και ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός επικερδών επιχειρήσεων ιχθυοτροφείων για τα οποία το Σ.τ.Ε αξίωσε την έρευνα και το σεβασμό της φέρουσας ικανότητας των οικείων θαλάσσιων οικοσυστημάτων και κατά συνέπεια το σχεδιασμό σε επίπεδο νομού.

Αλλά και στο θέμα της δημιουργίας τεράστιων ξενοδοχειακών μονάδων και τουριστικών οικισμών το Σ.τ.Ε. αναγκάστηκε να επικαλεστεί την αρχή της φέρουσας ικανότητας και έθεσε για πρώτη φορά ζήτημα βιώσιμου τουρισμού, αξιώνοντας την ορθολογική κατανομή της τουριστικής δραστηριότητας στη χώρα μας ώστε να μη γίνεται υπέρβαση των ορίων κορεσμού κάθε περιοχής.

 

Μεταφορά ενέργειας στα νησιά

Από το συνδυασμό των άρθρων 24 και 106 του Συντάγματος προς τα άρθρα 2 και 130 P της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Maastricht), η οποία κυρώθηκε με το ν. 2077/1992, προκύπτει ο θεμελιώδης κανόνας της βιώσιμης αναπτύξεως, κατά τον οποίο, ειδικότερα, στα ευπαθή οικοσυστήματα, στα οποία περιλαμβάνονται οι μικρές νήσοι, μόνον ήπια τεχνικά έργα και παρεμβάσεις μπορούν να χαρακτηρισθούν ως βιώσιμα και επιτρεπτά, αυτό δε ισχύει και για τα ενεργειακά έργα. Έτσι, οι μικρές νήσοι των Κυκλάδων ανέχονται μόνον ήπιο ενεργειακό σύστημα, το οποίο πρέπει να είναι πάντοτε τοπικό, χαμηλής ή μεσαίας τάσεως, ή να συνίσταται στην εφαρμογή μεθόδων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές του φυσικού περιβάλλοντος, όπως είναι η ηλιακή, αιολική κλπ. ενέργεια, τα φωτοβολταϊκά συστήματα κλπ. Υπό την έννοια δε αυτή και σύμφωνα με τον ειδικότερο κανόνα, κατά τον οποίο η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να έχει ως όριο τη φέρουσα ικανότητα των μικρών νήσων, ήπιο και βιώσιμο ηλεκτρικό δίκτυο μικρής νήσου δεν μπορεί ποτέ να είναι μείζον δίκτυο υψηλής τάσεως, διότι ένα τέτοιο δίκτυο αντιστρατεύεται και βλάπτει τη βιωσιμότητα της νήσου ως ιδιαιτέρου και αυτοτελούς οικοσυστήματος για τους λόγους που εκτίθενται ειδικότερα στην ακυρωτική απόφαση, αναγόμενους στην ενθαρρυνόμενη με τον τρόπο αυτό υπέρμετρη τουριστική και οικιστική ανάπτυξη των μικρών νήσων. Εξάλλου, η ένταξη των μικρών νήσων τις οποίες αφορά το ένδικο έργο σε μείζον ηλεκτρικό δίκτυο υψηλής τάσεως αποτελεί, για τους ίδιους λόγους, άμεση απειλή για τα ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά τους, ενώ η απαιτούμενη για την εγκατάσταση του δικτύου κατασκευή πυλώνων προσβάλλει το υψηλής αισθητικής αξίας κυκλαδικό τοπίο, εξ ίσου προς τα ιδιαίτερα πολιτιστικά στοιχεία των Κυκλάδων προστατευτέο δυνάμει του άρθρου 24 του Συντάγματος. Με τις σκέψεις αυτές, η τότε προσβληθείσα πράξη κρίθηκε ακυρωτέα, διότι το δι’ αυτής χωροθετούμενο τεχνικό έργο αντέκειτο ευθέως στην υπό του άρθρου 24 του Συντάγματος προστατευόμενη βιωσιμότητα των νήσων Άνδρου, Τήνου, Σύρου και Μυκόνου.

«ΑΠΟΣΤΕΙΛΑΤΕ ΑΛΕΥΡΑ Ή ΦΕΡΕΤΡΑ»

Στο παράδειγμα της “Εύπλοιας” για το νησί της Σύρου που ακολουθεί γίνεται απτό και  κατανοητό τι σημαίνει “Φέρουσα Ικανότητα”  και ποια είναι τα «όρια αντοχής των νησιών». Η Σύρος, ένα μικρό νησί με υπέρογκο πληθυσμό σε σχέση με τους πόρους της, βίωσε με τον πιο σκληρό και απάνθρωπο τρόπο την καταστροφή στην περίοδο της Κατοχής, όταν δεν μπόρεσε να θρέψει τους κατοίκους της που πέθαιναν κατά χιλιάδες από ασιτία…

Η περίπτωση της Σύρου, ένα παράδειγμα προς αποφυγήν

• Σύρος – 1941. Θάνατοι από πείνα

• Σύρος – 1994. Ο Τοπικός Περιβαλλοντικός Χάρτης του νησιού (ένα συμβόλαιο αρχών της τοπικής κοινωνίας ενάντια στην «Άγρια Ανάπτυξη» που κατέληξε κουρελόχαρτο)

• Σύρος – 1996. Ειδική Χωροταξική Ζ.Ο.Ε.

• Σύρος – 2000. Παράνομη εγκατάσταση αιολικού πάρκου σε περιοχή Natura

• Σύρος – 2000. Η Ερμούπολη καταστρέφεται οικιστικά

• Σύρος – 2001. Ενέργειες των τοπικών αρχών για να καταστεί το αεροδρόμιο διεθνές με στόχο τις πτήσεις τσάρτερ και τον τουρισμό πακέτο

• Σύρος – 2003. Ολοκληρωμένη πρόταση για καταφύγιο άγριας ζωής σε ώτα μη ακουόντων

• Σύρος – 2003. Παντού στο νησί φυτρώνουν παράνομοι δρόμοι

• Σύρος – 2004. Το νησί χτίζεται χωρίς σχέδιο και υποδομές απ’ άκρου εις άκρον

• Σύρος – 2005. Mαντρόνια Βάρης: Οι τοπικές αρχές αποφασίζουν και διατάσσουν να δημιουργηθεί και 3^η Βιομηχανική Ζώνη

• Σύρος – 2007. Ο Δήμαρχος Ποσειδωνίας σηκώνει τα χέρια ψηλά επειδή δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στην άγρια οικιστική οικοδόμηση του νησιού

• Σύρος – 2007. Το νησί δεν είναι σε θέση να διαχειρισθεί τα σκουπίδια του

• Σύρος – 2007. Η ΔΕΗ συνεχίζει να καίει παράνομα μαζούτ εις βάρος της υγείας των κατοίκων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

1. Carrying capacity
2. Wikipedia, the free encyclopedia
3. http://en.wikipedia.org/wiki/Carrying_capacity
4. Small-island carrying capacity: http://www.csiwisepractices.org/?read=441.
5. Methodologies for carrying capacity in small island states/ Indian Ocean.
6. Virginie Cazes-Duvat.
7. Small islands: limits of acceptable change. (Marion Howard, Bruce Potter)
8. Managing population growth and improving economic development.
9. Austin Bowden Kerby, Juan Carlos Gonzalez, Anita James.
10. Further views on small-island carrying capacity. J. Bayle-Ottenheim, R. Bedford, J.C. Gonzalez, T. Isamu, J.L. Oliva Peρa, C. Robinson, S. Taufao
11. Synthesis of Forum views on small-island carrying capacity. Moderators
12. Small-island carrying capacity, vulnerability and indicators.
13. John R. Clark, Gordon Clifford, Surya Khanna, Yasmin Padamsee, Bruce Potter, Ed Towle.
14. UNITED NATIONS DOCUMENTS
15. ISLANDS: http://islands.unep.ch/index.html
16. Access to information on islands and small island developing States (SIDS)
17. especially from within the United Nations system
18. Human Carrying Capacity and World Hunger
19. Food as the Limiting Resource on an Island
20. http://www.vforteachers.com/essay_human_carrying_capacity_hunger_limit.htm.