Το Κίνημα της Αντι-Ανάπτυξης
Του Παύλου Δρακόπουλου
Ποδηλάτης που δεν κινείται, πέφτει. Είναι έτσι, τελικά, και οι οικονομίες; Πρέπει συνέχεια, σχεδόν ψυχαναγκαστικά, να μεγεθύνονται, δηλαδή να αυξάνουν το ΑΕΠ; Η καταφατική απάντηση δείχνει αυτονόητη για τη συντριπτική πλειονότητα των οικονομολόγων, για όλο το πολιτικό φάσμα (δεξιά-κέντρο-αριστερά) και για τον απλό πολίτη.
Η ανάπτυξη στη συνείδηση των περισσοτέρων έχει ταυτιστεί με την ευημερία, άρα είναι «καλό» πράγμα.
Όχι για όλους όμως. Ένα μικρό αλλά ανερχόμενο ρεύμα κριτικής από οικονομολόγους, ακτιβιστές κατά της παγκοσμιοποίησης κ.λπ. ρίχνει το γάντι: Όχι άλλη ανάπτυξη πια. Ο ποδηλάτης κινείται προς τον γκρεμό.
Η αιρετική κριτική της οικονομικής μεγέθυνσης (growth) ή ανάπτυξης (development), όπως έχει επικρατήσει ευρέως, καθώς οι δύο έννοιες (κακώς) έχουν μπερδευτεί, είναι:
*Από μετριοπαθής («ναι» στη συγκρατημένη ανάπτυξη, αλλά με έμφαση πια στο περιεχόμενό της, δηλαδή στην ποιότητά της, και όχι πια έμφαση στο παραπλανητικό ποσοτικό μέγεθος του ΑΕΠ).
*Μέχρι «εξτρεμιστική» (να αναπροσανατολίσουμε ριζικά το οικονομικό σύστημα, ώστε να καταφέρουμε να ζούμε καλά σε ένα καθεστώς «στάσιμης» ανάπτυξης).
Ο γάλλος οικονομολόγος Serge Latouche, καθηγητής στο πανεπιστήμιο Paris-Sud, με άρθρα του στη «Le Monde Diplomatique» και αλλού, έχει εισαγάγει τον όρο απο-ανάπτυξη (decroissance ή degrowth στα αγγλικά) ή εναλλακτικά μη-ανάπτυξη (non-gowth). «Η κοινωνία έχει εγκλωβιστεί σε ένα σκεπτικό που κυριαρχείται από τα οικονομικά της προόδου και της ανάπτυξης, η τυραννία των οποίων έχει κάνει αδύνατη οποιαδήποτε άλλη ευφάνταστη σκέψη έξω από τα συνηθισμένα. Η ιδέα μιας κοινωνίας που βασίζεται στο αντίθετο της ανάπτυξης είναι απλώς μια μέθοδος για να προκαλέσει σκέψεις γύρω από τις εναλλακτικές λύσεις», έγραψε στη «Monde».
Οικονομολόγοι και πολιτικοί πιστεύουν ακράδαντα ότι η συνεχής αύξηση του ΑΕΠ είναι η λύση στα προβλήματα, ενώ στην πραγματικότητα η αδιάκοπη οικονομική μεγέθυνση είναι το πρόβλημα, όπως τονίζει.
Η ουσιαστική πρόκληση σήμερα, υποστηρίζει, είναι πώς θα αποκλιμακώσουμε (downscale) την οικονομική δραστηριότητα προγραμματισμένα και με όσο πιο ανώδυνο και ομαλό τρόπο, χωρίς να δημιουργήσουμε μαζική ανεργία. Παραδέχεται ότι δεν είναι εύκολο, αλλά αξίζει τον κόπο να βάλουμε τη φαντασία μας να δουλέψει.
Φέτος το καλοκαίρι ο Γάλλος οικονομολόγος Francois Schneider ξεκίνησε την «Πορεία για την απο-ανάπτυξη», περπατώντας, μαζί με 1.000 περίπου άτομα 1.500 χλμ. σε όλη τη Γαλλία, έχοντας στο πλευρό του τον Serge Latouche και τον πανταχού παρόντα ακτιβιστή αγρότη Ζαν Μποβέ, απομυθοποιώντας στον απλό κόσμο το φετίχ της ανάπτυξης και προβάλλοντας ένα νέο «ευαγγέλιο» που περιλαμβάνει την «επανατοπικοποίηση» (re-localization) της οικονομίας, την αντι-καταναλωτική εθελοντική απλότητα (voluntary simplicity – ένα κίνημα σκέψης και δράσης που έχει επηρεαστεί από τον Γκάντι, τον βουδισμό και τον οικονομολόγο Σουμάχερ, τον πατέρα της φράσης «το μικρό είναι όμορφο»), τον εκθρονισμό του ανταγωνισμού από τη συνεργασία κ.ά.
Πρόκειται για ένα ρεύμα ιδεών με ιστορία. Ήδη από την εποχή που η Λέσχη της Ρώμης είχε δημοσιοποιήσει την έκθεσή της «Τα όρια της ανάπτυξης», στη δεκαετία του ’70, ο επιφανής Αμερικανός καθηγητής των περιβαλλοντικών οικονομικών Herman Daly είχε μιλήσει (και συνεχίζει μέχρι σήμερα) για την ανάγκη να υπάρξουν «νέα οικονομικά» που θα οδηγούν σε μια στατική μη αναπτυσσόμενη οικονομία (stationary no-growth economy).
Μια αντίληψη που τον 19ο αιώνα, μόνος μεταξύ των μεγάλων κλασικών οικονομολόγων, είχε εκθειάσει και ο σοσιαλίζων Τζον Στιούαρτ Μιλ και αργότερα προώθησε ο ρουμανικής καταγωγής καθηγητής του Χάρβαρντ Nicholas Georgescu-Roegen, που μίλησε για την ανησυχητική σχέση μεταξύ συνεχούς οικονομικής δραστηριότητας και εντροπίας (απώλεια ενέργειας και αταξία στη φύση). Αντιστρέφεται έτσι η κυρίαρχη οικονομική λογική: Η μεγιστοποίηση της παραγωγής και της κατανάλωσης-ζήτησης θεωρούνται «κακά» πράγματα και όχι «καλά».
Στις ΗΠΑ, το Ινστιτούτο «Επαναπροσδιορίζοντας την πρόοδο» (Redifining Progress), με βάση τις ιδέες του Daly, έχει μεταξύ άλλων δημιουργήσει τον εναλλακτικό «Δείκτη γνήσιας προόδου» (Genuine Progress Index-GPI), ως πιο αντιπροσωπευτικό εργαλείο σε σχέση με το ΑΕΠ για την ποιότητα της ανάπτυξης.
Η έμφαση δίνεται όχι στην ποσότητα και στο μέγεθος της «πίτας» του ΑΕΠ αλλά στην ποιότητά της (αν δεν είναι νόστιμη, γιατί να την φάμε;) και στην αναδιανομή της πίτας, σε συνθήκες όχι ευμάρειας και σπατάλης αλλά επάρκειας.
Σε άρθρο του, επίσης στη «Le Monde», με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Θέλουμε πραγματικά την ανάπτυξη, το σκληρό ναρκωτικό του κόσμου;», ο Jean-Marie Harribey, καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Μπορντό και μέλος της οργάνωσης Attac, τονίζει ότι, από τη φύση της, η οικονομική μεγέθυνση δημιουργεί ανισότητα και περισσότερα προβλήματα απ’ όσα λύνει. Η αληθινή ανάπτυξη και ευημερία, προσθέτει, προαπαιτεί την επιβράδυνση της αύξησης του ΑΕΠ, τον αναπροσανατολισμό της οικονομίας από την ποσότητα στην ποιότητα, τη δικαιότερη κατανομή του πλούτου και κυρίως τη μείωση του χρόνου εργασίας, ώστε οι άνθρωποι, έχοντας ελεύθερο χρόνο, να νιώσουν πιο ευτυχισμένοι.
http://archive.enet.gr/online
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ – 24/12/2005
